13. క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞ విభాగ యోగము
ఇదం శరీరం కౌంతేయ - క్షేత్ర మిత్యభి ధీయతే ఏత ద్యో వేత్తి తం ప్రాహుః - క్షేత్రజ్ఞ ఇతి తద్విదః - 1
క్షేత్రజ్ఞం చాపిమాం విద్ధి - సర్వక్షేత్రేషు భారత క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞయోః జ్ఞానం - య త్తద్‌ జ్ఞానం మతం మమ - 2
తత్‌ క్షేత్రం యచ్చ యాదృక్చ - యద్వికారి యతశ్చయత్‌ సచ యో యత్ప్రభావశ్చ - తత్సమాసేన మేశృణు - 3
ఋషిభి ర్బహుధా గీతం - ఛందోభి ర్వివిధైః పృథక్‌ బ్రహ్మ సూత్ర పదైశ్చైవ - హేతుమద్భి ర్వినిశ్చితైః
మహాభూతాన్యహంకారో - బుద్ధి రవ్యక్త మేవచ ఇంద్రియాణి ద శైకంచ - పంచ చేంద్రియ గోచరాః - 5
ఇచ్ఛా ద్వేష స్సుఖం దుఃఖం - సంఘాత శ్చేతనా ధృతిః ఏతత్‌ క్షేత్రం సమాసేన - సవికార ముదాహృతమ్‌ - 6
అమానిత్వ మదంభిత్వ మహింసా క్షాంతి రార్జవమ్‌ ఆచార్యోపాసనం శౌచం - స్థైర్య మాత్మ వినిగ్రహః - 7
ఇంద్రియార్థేషు వైరాగ్య - మనహంకార ఏవచ జన్మ మృత్యు జరావ్యాధి - దుఃఖ దోషాను దర్శనమ్‌ - 8
అసక్తిరనభి ష్వంగః - పుత్త్ర దార గృహాదిషు నిత్యంచ సమ చిత్తత్వ - మిష్టా నిష్టోప పత్తిషు - 9
మయి చానన్య యోగేన - భక్తి రవ్యభిచారిణీ వినిక్త దేశ సేవిత్వ - మరతి ర్జన సంసది - 10
అధ్యాత్మ జ్ఞాన నిత్యత్వం - తత్త్వజ్ఞానార్ధ దర్శనమ్‌ ఏతద్‌ జ్ఞాన మితి ప్రోక్త - మజ్ఞానం య దతో -న్యధా - 11
జ్ఞేయం యత్తత్ప్రవక్ష్యామి యద్‌ జ్ఞాత్వా -మృతమశ్నుతే అనాది మత్పరం బ్రహ్మ - నస త్త న్నాస దుచ్యతే - 12
సర్వతః పాణి పాదంత - త్సర్వతోక్షి శిరోముఖం సర్వతః శ్రుతిమ ల్లోకే - సర్వమావృత్య తిష్ఠతి - 13
సర్వేంద్రియ గుణాభాసం - సర్వేంద్రియ వివర్జితం అసక్తం సర్వభృచ్చైవ - నిర్గుణం గుణభోక్త ృచ - 14
బహిరంతశ్చ భూతానా - మచరం చరమేవచ సూక్ష ్మత్వా త్త ద విజ్ఞేయం - దూరస్థంచాంతికే చతత్‌ - 15
అవి భక్తంచ భూతానాం - విభక్త మివచ స్థితం భూత భర్త ృచ తద్‌ జ్ఞేయం - గ్రసిష్ణు ప్రభవిష్ణుచ - 16
జ్యోతిషా మపిత జ్జ్యోతి - స్తమసః పరముచ్యతే జ్ఞానం జ్ఞేయం జ్ఞాన గమ్యం - హృది సర్వస్య విష్ఠితమ్‌ - 17
ఇతి క్షేత్రం తధా జ్ఞానం - జ్ఞేయం చోక్తం సమా సతః మద్భక్త ఏత ద్విజ్ఞాయ - మద్భావా యోపపద్యతే - 18
ప్రకృతిం పురుషం చైవ - విద్ధ్యనాదీ ఉభావపి వికారాంశ్చ గుణాంశ్చైవ - విద్ధి ప్రకృతి సంభవాన్‌ - 19
కార్యకరణ కర్త ృత్వే - హేతుః ప్రకృతి రుచ్యతే పురుష స్సుఖదుఃఖానాం - భోక్త ృత్వే హేతు రుచ్యతే - 20
పురుషః ప్రకృతి స్థోపి - భుంక్తే ప్రకృతి జాన్‌ గుణాన్‌ కారణం గుణసంగోస్య - సదస ద్యోని జన్మసు - 21
ఉపద్రష్టా -ను మంతాచ - భర్తా భోక్తా మహేశ్వరః పరమాత్మేతి చాప్యుక్తో - దేహేస్మిన్‌ పురుషః పరః - 22
య ఏవం వేత్తి పురుషం - ప్రకృతించ గుణై స్సహ సర్వధా వర్తమానోపి - నస భూయోభి జాయతే - 23
ధ్యానేనా త్మని పశ్యంతి - కేచి దాత్మాన మాత్మనా అన్యే సాంఖ్యేన యోగేన - కర్మ యోగేన చాపరే - 24
అన్యేత్వేవ మజానంతః - శ్రుత్వా న్యేభ్య ఉపాసతే తేపి చాతి తరంత్యేవ - నిత్యం శ్రుతి పరాయణాః - 25
యావత్సం జాయతే కించి - త్సత్త్వం స్థావర జంగమం క్షేత్ర క్షేత్ర జ్ఞ సంయోగా - త్త ద్విద్ధి భరతర్షభ - 26
సమం సర్వేషు భూతేషు - తిష్ఠంతం పరమేశ్వరం విన శ్య త్స్వవిన శ్యం తం - యః పశ్యతి స పశ్యతి - 27
సమం పశ్యన్‌ హి సర్వత్ర - సమవస్థిత మీశ్వరం నహిన స్త్యాత్మనా త్మానం - తతోయాతి పరాంగతిమ్‌ - 28
ప్రకృత్యైవ చ కర్మాణి - క్రియమాణాని సర్వశః యః పశ్యతి తధాత్మాన - మకర్తారం స పశ్యతి - 29
యదా భూత పృథ ద్భావ - మేకస్థ మనుపశ్యతి తత ఏవచ విస్తారం - బ్రహ్మ సంపద్యతే తదా - 30
అనాదిత్వా న్నిర్గుణత్వా - త్పరమాత్మాయ మవ్యయః శరీరస్థోపి కౌంతేయ - న కరోతి న లిప్యతే - 31
యధా సర్వగతం సౌక్షా్మ ్య- దాకాశం నోపలిప్యతే సర్వత్రా వ స్థితో దేహే - తధాత్మా నో పలిప్యతే - 32
యధా ప్రకాశయ త్యేకః - కృత్స్నం లోక మిమంరవిః క్షేత్రం క్షేత్రీ తధా కృత్స్నం - ప్రకాశయతి భారత - 33
క్షేత్ర క్షేత్రజ్ఞయో రేవ - మంతరం జ్ఞాన చకక్షుషా భూత ప్రకృతి మోక్షం చ - యే విదుర్యాంతి తే పరమ్‌ - 34
