లక్ష్మణుడా తరువాత ఆగ్రహం పట్టలేక హనిష్యేపితరం వృద్ధమ్ కైకయ్యాసక్త మానస – మని ఎగురు తుంటే కౌసల్య కూడా అది సమర్థిస్తుంటే అంతా విని రాముడు ఇలా అంటాడు. నాస్తి శక్తిః పితుర్వాక్యం. సమతిక్రమితుం మమ-తండ్రి మాట కాదని పోయే ధైర్యం సాహనం నాకులేదు. ఇది మన పూర్వులంతా పాటించిన ధర్మం. నేను కాదనటంలో అర్ధం లేదని చెబుతూ లక్ష్మణుణ్ణి చూచి నీకు నా మీద అభిమాన మున్నందుకు చాలాసంతోషం. కాని తండ్రి చెప్పిన మాట అధర్మంకాదు. ధర్మసంశ్రితమే నని తెలుసుకో. తదేనాం విసృజానార్యాం-క్షత్రధర్మాశ్రితాం మతిమ్ -ధర్మ మాశ్రిత్య మాతైక్ష్యం- మద్బు ద్ధిరను గమ్యతామ్ చంపుతాను కొడతాననే బుద్ది అనార్యుల నుసరించే బుద్ధి. కేవల క్షాత్ర బుద్ది పనికిరాదు. అలాంటి తీక్షమైన బుద్ది వదలిపెట్టి ఆర్యమైన నాబుద్ధి ననుసరించమని మెత్తగా చీవాట్లు పెడతాడు. అమ్మా! నా కనుజ్ఞ ఇవ్వు. ప్రతిజ్ఞ నెరవేర్చి మరలా తప్పక వచ్చి నీ సేవ చేసుకొంటానని తల్లికి నచ్చచెబుతాడు. పితృ గౌరవానికిది పరాకాష్ఠ. తల్లిదండ్రుల దుఃఖాన్ని చూచి సహించలేడు రాముడు. వారి నెనరైనా ఒక మాట అంటే భరించలేడు. వారు చేసిన పని ఎంత కాని పని అని నలుగురికీ అనిపించినా తానుగా ఆక్షేపించబోడు. భరతుడు వచ్చి తన తల్లి చేసిన దుండగాన్ని నలుగురి ఎదుట ఖండిస్తూ మాట్లాడినపుడు కూడా నచాపి జననీం జ్ఞాత్వా - త్వం విగర్హితు మర్హసి-కామకారోమహొప్రజ్ఞ- గురూణాం సర్వదానఘ - ఉపపన్నేషుదారే షు-పుత్రేషుచ విధీయతే - తెలిసీ తెలియక మూర్ఖంగా నీవు నీ తల్లిని నిందించవద్దు. పెద్దలు తమ పిల్లల పట్ల ఎలా ప్రవర్తించినా చెల్లుతుంది. యావత్పితరి ధర్మజ్ఞే-గౌరవమ్ లోకసత్కృతే- తావద్ధర్మ భృతాం శ్రేష్ఠ-జనన్యామపిగౌరవమ్-ధర్మజ్ఞుడైన తండ్రియెడల నీకెంత గౌరవమున్నదో అంతే నీ తల్లి యెడల కూడా ఉండి తీరాలి. ధర్మ విధులలో శ్రేష్ఠుడని పించుకొన్న నీకీ మాత్రం ధర్మం తెలియకపోతే ఎలాగ అని మందలిస్తాడు.
Page 48
