Index

సౌందర్య ప్రత్యభిజ్ఞ కాళిదాస ప్రత్యభిజ్ఞ

రక్త వర్ణాన్ని స్ఫురింప జేస్తుంది. అందుకే ద్రోషితోస్మి విక్రమశ్రవాత్ అని రేఫలు మూడు ప్రయోగించి పరశు రాముని ఎఱ్ఱ బారిన కను గవ రంగు చూపుతున్నాడు. మరి అభిభూయ విభూతి మార్తవీం - మధుగంధాతి శయేన వీరుధాం అని పారిజాత పుష్ప సౌరభాన్ని వర్ణిస్తుంటే దాని గుబాళింపు సోకటంలేదా మన నాసికకు. భిభూ విభూ ధుగంధా అంటున్నప్పుడు పైకి చిమ్ముతూ వెదజల్లుతూ ఆ పరమళం వీరుధా మన్నప్పుడు నాసికా పుటంలో ప్రవేశించినట్టే అనుభూతి కలిగి తీరుతుంది. ఇలా రంగులూ వాసనలూ రుచులూ కూడా ఎన్నో చూపి తన వర్ణ రచనా శిల్పంతో మనకు విందు చేస్తాడు కాళిదాసు.

  పోతే ఇక వర్ణం తరువాత పద ప్రయోగ వైచిత్రి చెప్పనే అక్కర లేదు. ఋద్ధం హి రాజ్యం పద మైంద్ర మాహుః అన్నట్టు ఇంద్ర పదానికి తీసిపోని పద ప్రయోగ మా మహాకవిది. ఏ పద మెక్కడ ప్రయోగించాలో ఎలాటి పదమైతే అతుకుతుందో ముందు వెనుక పదాలకది మిత్రుడో కాదో - ఆచి తూచి ప్రయోగిస్తాడు. అంతే కాదు. ఆ పదాని కున్న అర్థాలన్నీ అక్కడ పొందు పడేలా చూస్తాదు. ప్రజాయై గృహ మేధినాం. ప్రజకోసం పెండ్లాడే వారట రఘువంశ రాజులు. ప్రజ అంటే సంతానమూ కావచ్చు పాలితులైన ప్రజలూ కావచ్చు. రాజు పెండ్లాడి ఒక యువరాజు జన్మిస్తే అది అతని వంశానికే కాదు. ప్రజా జీవనానికి కూడా అవసరమే. ఎంత బాగుందీ మాట. పైగా గృహమేధినా మట. గృహమేధినాం కావచ్చు. గృహం ఏధినాం కావచ్చు నిది. మొదటి దైతే గృహమనే మాటకు భార్య అని అర్థం. రెండవ దైతే ఇల్లూ వాకిలీ అని అర్థం. ఒక భార్యను చేసుకొంటే ఇల్లు నిలబడుతుంది. ఏ ఇల్లు. తన ఇల్లు లోకుల ఇల్లు. ఇది ఎంత బాగుందో పద ప్రయోగం. ఇదుగో ఈ శ్లోకంలో చూడండి ఇంకొక ప్రయోగం. తస్యాధికార పురుషైః ప్రణతైః ప్రదిష్టాం- ప్రాగ్ద్వార వేది వినివేశిత పూర్ణ కుంభాం- రమ్యాం రఘు ప్రతినిధి స్సనవోప కార్యాం- బాల్యాత్పరా మివ దశాం మదనో ధ్యువాస అజ మహారాజు

Page 174

బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు