సః : వాడు అని శబ్దార్థం. పరమాత్మ. అహం అంటే నేననే జీవాత్మ. ఇవి రెండూ వేరుగావు ఒక్కటేనని బోధిస్తున్నది సోహం అనే మంత్రం. సః అహం వాడే నేను. లేదా అహం సః. నేనేవాడు. ఇలా చెప్పటం మూలాన ఇద్దరిలో ఉన్న దోషం తొలగిపోయి చైతన్యమనే ఒకే ఒక గుణం మిగిలిపోతుంది. అదే వాంఛనీయం సాధకుడికి. సోహం అనే మంత్రంలోనే సకార హకారాలు లోపిస్తే ఓం అనే మంత్రం ఏర్పడిందంటారు.

సకల : కల అంటే భాగం. Part. కలలతో కూడినది సకలం. Whole. చైతన్యం నామరూపాలతో కలిస్తే అది సకలం. అలాకాక వాటిని తనలో కలుపుకుని శేషిస్తే నిష్కలం లేదా అకలం. A whole without parts.

సంకుల : కలిసిపోవటం. ఏకమై పోవటం. ఏది ఏదైనది స్పష్టంగా తెలియని విషయం.

సంకర/సంకీర్ణ : Mixture. కలయిక. తిలతండుల న్యాయంగా రెండు పదార్థాలు ఒకదానితో ఒకటి కలిసిపోవటం. సాంకర్యమన్నా ఇదే అర్థం. వర్ణ సంకరమంటే చాతుర్వర్ణ్యం తేడా లేకుండా ఏకం కావటం. సంకరం చెందినది సంకీర్ణం. Mixed.

సంకల్ప : వికల్పం కానిది. Combination. Synthesis. వికల్పమంటే వేర్వేరుగా మారటం. Division or analysis. అప్పటికి సంకల్పమంటే నిర్వికల్పం అని అర్థం. మనసులో కలిగే ఆలోచన కూడా కావచ్చు. Idia. 'సంకల్ప వికల్పాత్మకం మనః. ఏకం కావటం, అనేకం కావటం మనసుకున్న లక్షణం. ఒకే ఒక భావముంటే అది సంకల్పం. చెదరిపోయి అనేక భావాలు ఏర్పడితే అది వికల్పం. కర్మానుష్ఠానంలో సంకల్పం చెప్పుకోమని ఒక మాట ఉంది. అంటే నీవే ప్రయోజనం కోసం ఈ కర్మ ఆచరిస్తున్నావో దాన్ని గుర్తు చేసుకోమని భావం.

సంకీర్తన : చెప్పటం. బోధించటం. ప్రచారం చేయటం. Propagation. శ్రవణ, మనన, నిది, ధ్యాసనల వరకూ నాకు సంబంధించినదైతే, నా అనుభవాన్నే పదిమంది జిజ్ఞాసువులకు పంచిపెడితే అది సంకీర్తనం. మొదటిది విచారమని, రెండవది ప్రచారమని Vision and mission పేర్కొంటారు పెద్దలు. నామసంకీర్తనమని ఒకమాట ఉంది. భక్తి మార్గంలో తన ఇష్టదైవతానికి చెందిన నామాన్ని అనుక్షణమూ ఉచ్చరిస్తూ పోవటమని అక్కడ భావం. ఏదైనా ఏకాగ్రతతో భావించటంగానీ, పలకటంగానీ, ప్రచారం చేయటంగానీ సంకీర్తనమే.

సంకేత : చిహ్నం. గుర్తు, Sign, Symbal. ఒక సత్యాన్ని సూచించేది. నామ రూపాత్మకమైన ప్రపంచమంతా ఇలాంటి ఒక సంకేతమే. ఇది నామరూప రహితమైన తత్త్వాన్ని బయట పెడుతున్నది. సంకేతమెప్పుడూ తనపాటికి తాను అసత్యమే. కానీ అది సూచించేది మాత్రం సత్యం. సత్యాన్ని సూచించే లక్షణముంది కాబట్టి తద్రూపేణా అది కూడా సత్యమే అని భావించవచ్చు. సత్యాన్ని చేరేంతవరకూ దీన్ని నిమిత్తంగా చేసుకుని చేరిన తరువాత అందులోనే దీన్నికూడా కలుపుకొని చూడాలంటారు అద్వైత వేదాంతులు. అంటే నామరూపాలు పరమాత్మను చేరేవరకూ మన కాలంబనాలు. వీటిద్వారానే దాన్ని దర్శించాలి. ఎంతెంత దాన్ని దర్శిస్తూ పోతే అంతంత ఇవి తమ అస్తిత్వాన్ని కోల్పోయి, చివరకు పరమాత్మ రూపంగానే మనకు సాక్షాత్కరిస్తాయి. అప్పుడు ఈ సంకేతం కూడా అసత్యం కాదు. సత్యమే.

సంఖ్యాన/సాంఖ్య : లెక్కించటం. లెక్క. ఇన్ని అని లెక్కపెట్టి చెప్పటం. Enumeration. ఇరవై నాలుగు తత్త్వాలని పరిగణించి చెప్పింది గనుక కపిలుడి దర్శనానికి సాంఖ్యమని పేరు వచ్చింది. సంఖ్యానమంటే ధ్యానించటమని కూడా అర్థమే. Meditation. సాంఖ్యమంటే జ్ఞానమని కూడా ఒక అర్థముంది. భగవద్గీతలో సాంఖ్య యోగమనే మాటకు జ్ఞానయోగమనే అర్థం. యోగమని, సాంఖ్యమని రెండు మాటలు వస్తాయి గీతలో. యోగమంటే సమాధికాదు, సాంఖ్యమంటే కపిలుని సాంఖ్యమూ కాదు. యోగానికి అర్థం కర్మ. సాంఖ్యానికి అర్థం ఆత్మజ్ఞానం అని వాటి తత్త్వాన్ని బయటపెట్టారు భాష్యకారులు.

సంక్రమణ/సంక్రాంతి : సంక్రమించటం. ప్రవేశించటం. అన్నమయాది కోశాలలో మొదట ప్రవేశించింది ఆత్మచైతన్యం. అదే మరలా ఒక్కొక్క కోశాన్ని దాటి దాని పైకోశంలో ప్రవేశిస్తూ పోవటానికి సంక్రమణమని పేరు. ఇది వాస్తవం కాదు. భావన. అసలు రాలేదు, పోలేదు ఆత్మ. అది అచ్యుతం. కూటస్థం. ఎక్కడ ఉండాలో, ఎలా ఉండాలో అక్కడ అలాగే ఉంది. అది వచ్చి దీనిలో బందీ అయినట్టు మన భ్రమ. ఆ భ్రమే వాస్తవమని చూచాము గనుక సంసార బంధమేర్పడింది. మరలా ఇది భ్రమేకాని ప్రమ కాదని గుర్తిస్తూ పోవటమే అన్నమయం నుంచి ఆనందమయం వరకూ ఆత్మచేయాలని చెప్పే సంక్రమణం. అనాత్మ అంతా ఆత్మేనని గుర్తిస్తూ పోవటమే సంక్రమణ శబ్దార్థమని చాటిచెప్పారు భాష్యకారులు.

సంగ్రహ/సంక్షేప : రెండింటికీ ఒకటే అర్థం. ఒక చోటికి పోగుచేయటం. క్లుప్తంగా ఒక విషయాన్ని బోధించటం. Brevity. 'సంక్షేప విస్తరాభ్యాం' అని భగవత్పాదులు చెబుతుంటారు. ఆత్మవిషయం నిరూపించేటప్పుడు ఎంత విస్తరించి చెప్పాలో మరలా మనకు విసుగు జన్మించకుండా అంత సంగ్రహించి చెప్పటం మంచిదంటారు ఆయన. సూత్రం సంక్షేపమైతే భాష్యం విస్తరం అని కూడా అన్నారు. సంక్షేపానికి వ్యతిరిక్తమైన పదం విక్షేపం. సంగ్రహానికి వ్యతిరిక్తమైనది విగ్రహం.

సంగతి : పూర్వోత్తరాంశాల కొకదానితో ఒక దానికి పొందిక. సాంగత్యం, సమన్వయ, Coherence, Connection మని అర్థం. అయిదు విధములైన వ్యాఖ్యానంలో సంగతి అనేది ఒకటి. అధికరణంలో కూడా ఇది ఒక అంశం.

సంగాన : Concordance. పరస్పర మైకమత్యం. తేడా లేకుండా సరిపడటం. కుదరటం. కుదురుబాటు. పొందిక, Agreement. దీనికి వ్యతిరిక్తమైనది విగానం. Disagreement.

సంచయ/సంచిత : సంచయమంటే పోగు చేసుకోవటం. Gathering. అలా పోగైన కర్మకు సంచితమని పేరు. త్రివిధములైన కర్మలలో మొదటిది సంచితం. అనేక జన్మల నుంచి పోగు చేసుకుంటూ వచ్చిన పుణ్యపాపాది కర్మరాశి. అది గతానికి సంబంధించినదైతే అందులో నుంచి కొంత జారీ అయి వర్తమానానికి వస్తుంది. దానికే ప్రారబ్ధమని పేరు. ఇప్పుడు మరలా చేసుకునేది భవిష్యత్తుకు తయారై ఉంటుంది. దానికి ఆగామి అని నామకరణం.

సంజ్ఞా : పేరు. గుర్తు. చిహ్నం. కనుసైగ. అంతేగాక తెలివి, స్పృహ అని కూడా అర్థమే. Consciousness. Sense. విసజ్ఞ అంటే తెలివి తప్పినవాడని అర్థం. లబ్ధ సంజ్ఞ అంటే మరలా తెలివి వచ్చినవాడని అర్థం.

సంఘాత/సంహత : కూర్పు. Collection. ఒకచోట పోగవటం. మూర్తీభవించటం. Formation. అలా మూర్తీభవించిన పదార్థానికే సంహతమని పేరు. ప్రపంచమంతా ఇలాంటిదే. ప్రతి ఒక్క పదార్థమూ పోగైన పదార్థమే. బాహ్యంగా కనిపించే వస్తు వాహనాలు మాత్రమే కాదు. మన శరీరం, ప్రాణం, ఇంద్రియాలు, మనస్సు కూడా అనేక భాగాలతో కూడి తయారైన పదార్థమే. కనుక ఇది అంతా సంహతమే. Moulded or Constituted. సంహతమెప్పుడూ తనపాటికి తాను స్వతంత్రంగా ఉండదు. దాని ప్రయోజనం అసంహతమైన Unformed తత్త్వాన్ని మనకు గుర్తు చేయటమే. దానిని మనకందివ్వటమే. కనుకనే అసతోమా సద్గమయ అని చాటింది శాస్త్రం. ఈ సంహతం ద్వారా అసంహతమైన ఆత్మతత్వాన్ని అందుకోవలసి ఉంటుంది మనం. అదే సమస్యకు పరిష్కారం.

సంహితా : వేదంలో ఒక భాగం. మంత్రభాగం. మంత్రం శ్లోకరూపం. అవన్నీ కలిసి ఒక సముదాయంగా ఏర్పడితే దానికి సంహిత అవి నామకరణం చేశారు మనపెద్దలు. Compilation.

సంతాన/సంతత : ఒక భావాన్ని పొడిగించటం. Prolongation. సప్తసంతానాలని పేర్కొంటారు మనవారు. ఏడు విధములైన సంతానాలట. పుత్రులు మాత్రమే కాదు సంతానం. తటాక ప్రతిష్ఠ కావచ్చు. ఆరామ ప్రతిష్ఠ కావచ్చు. ఒక కావ్యాన్ని రచించటమైనా కావచ్చు. ఏదైనా ఇందులో సంతానమే. అంటే అది నిర్మించిన వాడి పేరు ప్రతిష్ఠలు అలా పొడిగిస్తూ చిరస్థాయిగా ఉంచేదే. పుత్రుడైనా అలాంటి వాడే గనుక సంతానమని పేరు వచ్చింది. పోతే అద్వైతంలో సంతానకరణ మని ఒక మాట ఉంది. భగవత్పాదులు తరచుగా వాడుతుంటారు. మనకు కలిగిన ఆత్మజ్ఞానాన్ని అలాగే నిలుపుకోవటమని తాత్పర్యం.

సత్‌/సత్య/సత్తా : సత్‌అన్నా సత్యమన్నా ఉన్నది అని అర్థం. Extent. కలిగిన ఆత్మజ్ఞానాన్ని అలాగే నిలుపుకొంటూ పోవడం. సత్తా అంటే ఉనికని అర్థం. ఎప్పటికీ మారకుండా నిలిచి ఉన్నదేదో అది సత్‌లేదా సత్యం. అది సాకారం కాదు కేవల జ్ఞానరూపం. కనుకనే సత్తా అన్నా అదే. అంటే అస్తిత్వమన్నమాట. Mere existance. విష్ణునామాలలో సత్తా అని ఒక నామం ఉంది. అంటే విష్ణువు సాకారంగా ఎక్కడో ఉన్నాడని కాదు. నిరాకారమైన భావమే లేదా అస్తిత్వమే విష్ణువు అనే మాటకు అర్థం. అంటే పరమాత్మ స్వరూపం. 'సదేవ సోమ్య ఇద మగ్ర ఆసీత్‌' అని ఉపనిషత్తు. ఈ ప్రపంచమంతా సృష్టికి పూర్వం సద్రూపంగానే ఉందట. అప్పటికి ఆత్మా, అనాత్మా అనే తేడా లేక అంతా సద్రూపమే. అయితే అది స్వతఃప్రమాణం కనుక చిద్రూపం కూడా అదే. సచ్చిత్తులే పరమాత్మ అంటే.

సద్భావ : మంచిభావమనే గాదు ఉండటం. ఉనికి Existance అనికూడా అర్థమే. అస్తిత్వమనే మాటకిది పర్యాయం.

సదాఖ్యా : సత్‌అనే పేరు గల దేవత. అది నామరూపాత్మకం కాదు. సర్వ సామాన్యమైన అస్తిత్వం, చైతన్యం. దానికి దేవత అని ఉపనిషత్తులో నామకరణం చేశారు. ప్రపంచానికంతా ఇదే మూలం. ప్రపంచ స్వరూపం కూడా ఇదే.

సకృత్‌: అంటే ఒకసారి అని అర్థం. Once. ఒకసారి ఏ రూపంలో ఉన్నదో ఆ రూపం మారకుండా ఉండటం కూడా సకృత్తే. Constant. 'సకృత్‌విభాతం' అని చైతన్యానికి ఒకపేరు. ఎప్పుడూ అలాగే ప్రకాశిస్తూ ఉండేదని అర్థం.

సంగ/సక్తి : తగులుకోవటం, లగ్నమైపోవటం. Estanglement. సంసారంతో జీవుడు తన్మయత్వం చెందటం. కర్మఫలంమీద దృష్టి ఉండటం కూడా సంగమే, సక్తే. Attachment. అదే జీవిత సమస్యకు మూలకారణం.

సగుణ : గుణాలతో కూడినదని అర్థం. సత్వరజస్‌తమోగుణాలే గుణాలిక్కడ. అవే నామరూపక్రియలు. తద్రూపంగా ఆత్మచైతన్యం భాసిస్తే అది సగుణం. Qualified. అలాకాక తనపాటికి తాను ఉండిపోతే అది నిర్గుణం. Unqualified.

సందర్భ : కూర్పు. Compilation అని అర్థం. గ్రంథం కూడా ఇలాంటిదే. గ్రథనమంటే కూర్పు. కనుకనే అది గ్రంథమైనది. సందర్భమంటే గ్రంథమనే అర్థం. కానీ లాక్షణికంగా ప్రస్తావన అని, ప్రకరణమని అర్థమేర్పడింది.

సంశయ : సందేహమని అర్థం. విశయం అని కూడా ఒక మాట ఉంది. మూడింటికి అర్థమొక్కటే.

సందేహ : సంశయమనే అర్థం.

సద్యోముక్తి : జీవించి ఉండగానే కలిగే ముక్తి. జ్ఞానోదయమైన వెంటనే కలుగుతుంది గనుక దీనికి సద్యోముక్తి అని పేరు వచ్చింది. ముక్తి అనేది ఒక అనుష్ఠానం ద్వారాగానీ, యోగాభ్యాసం ద్వారాగానీ కలిగేది కాదని అద్వైతుల సిద్ధాంతం. దానికి కారణం కేవలం ఆత్మజ్ఞానమే. కనుక జ్ఞానమెప్పుడు ఉదయిస్తే అప్పుడే ముక్తి కలిగి తీరాలి. దీనికే సద్యోముక్తి అని పేరు Immediate Emancipation. అలాకాక సగుణోపాసన ద్వారా అభ్యసిస్తూ పోతే అది వెంటనే కలగదు. మరణానంతరం సత్యలోకానికి వెళ్ళి అక్కడ మరలా నిర్గుణాభ్యాసం చేసి పొందవలసి ఉంటుంది. దానికి క్రమముక్తి అని పేరు పెట్టారు.

సత్సంగ : సత్పదార్థమైన పరమాత్మతో సంబంధం. అలాటి ఆత్మజ్ఞులతో సంబంధం కూడా సత్సంగమే.

సంధ్యం : సంధిలో వచ్చేది. జాగ్రత్తుకు, సుషుప్తికి మధ్యలో ఏర్పడేది. స్వప్నావస్థ అని అర్థం.

సంధి/సంధా : రెండింటి కలయిక. సంధానమని కూడా రూపాంతరం. అభిసంధి అంటే ఉద్దేశించటమని అర్థం. సత్యాభిసంధి, అనృతాభిసంధి అనే మాటలు పూర్వమే వచ్చాయి. సత్యమైన పరమాత్మ నుద్దేశించి పయనించేవాడు సత్యాభిసంధి. అనృతమైన సంసార వాసనలతో వెళ్లేవాడు అనృతాభిసంధి.

సజాతీయ : ఒకే జాతికి సంబంధించిన. జీవుడు ఈశ్వరుడు సజాతీయులు. అంటే చైతన్యరూపంగా ఇద్దరూ ఒక్కటే. సజాతీయ భేదం లేదు. లోకంలోనైతే ఇలాంటి భేదం అనివార్యంగా ఉండి తీరుతుంది. ఒక వృక్షానికి సజాతీయం మిగతా వృక్షాలు. ఒక మానవుడికి మిగతా మానవులు. పరమాత్మ విషయంలో మరొక ఆత్మ అనే ప్రశ్న లేదు గనుక సజాతీయ భేదం అక్కడ తొలగిపోతుంది. అంతా ఏకజాతీయమే.

సనాతన : మొదటి నుంచి ఉన్నది. ఎప్పటికీ నిలిచేది. Eternal. పరమాత్మే గాదు జీవాత్మకూడా సనాతనుడేనని శాస్త్రం చాటుతున్నది. 'జీవభూతః సనాతనః' అని భగవద్గీత.

సన్నికర్ష/సామీప్యం : Nearness, Close contact. సన్నిహిత సంబంధం అని అర్థం. ఇంద్రియాలకు వాటి విషయాలకు ఇలాంటి సన్నికర్ష ఏర్పడినప్పుడే ప్రత్యక్షజ్ఞానం ఉదయిస్తుందంటారు. దీనికి వ్యతిరిక్తమైన మాట విప్రకర్ష. Distance.

సన్న్యాస : Renunciation. త్యాగం అని అర్థం. వదలుకోవటం. అంతేకాదు బాగా ఉంచడమని కూడా అర్థమే. Well place. అనాత్మభావాన్ని వదలుకుంటూ మనస్సును ఆత్మస్వరూపంలో నిలిపి ఉంచటమని భావం. అప్పటికి రెండర్థాలు సరిపోతాయి. ఇది జిజ్ఞాసువుకైతే ఆశ్రమ సన్న్యాసం. జ్ఞానికైతే పరమహంస పారివ్రాజ్యం. దీనికే పరమార్థ సన్న్యాసమని పేరు. ఇది కేవలం మానసికం. బాహ్యమైన వేష భాషలతో నిమిత్తం లేదు. కాషాయ కమండల్వాదులు కూడా అక్కరలేదు. అది వైకల్పికం.

సపక్ష : అనులోమమైన పక్షం. ప్రతిలోమమైతే విపక్షం.

సంపత్తి : ఒక పదార్థం ఉన్నదున్నట్టు కాక మన భావన కనుగుణంగా దాన్ని భావన చేస్తూ పోతే కొంతకాలానికి అది మనకు ఆ రూపంలోనే దర్శనమిస్తుంది. ఉపాసకులు ఆత్మస్వరూపాన్ని అలాగే భావన చేస్తారు. అది వాస్తవం కాదు. వారి మానసికమైన కల్పన. దీనికే సంపత్తి అని పేరు. దీనికి భిన్నంగా ఆత్మతత్వాన్ని ఉన్నదున్నట్టు దర్శించటానికి ఆపత్తి అని పేరు పెట్టారు వేదాంతులు. ఏదీ కొరత లేకుడా అన్నీ సంపూర్ణంగా ఉండటం, కలిసిరావటం కూడా సంపత్తి అనే అంటారు.

సంప్రత్తి : గృహస్థుడు ధ్యానాభ్యాసానికి కాని, జ్ఞానాభ్యాసానికి గాని కృషి చేయటం కోసం తన గృహస్థాశ్రమాన్ని వదులుకొనే సందర్భంలో తనకు సంబంధించిన దంతా తన పుత్రులకు అప్పజెప్పటానికి సంప్రత్తి అని పేరు. The Handover. To entrust.

సప్రతిపక్ష : ప్రతిపక్షంతో కూడినది. ద్వంద్వాలని కూడా అర్థం. సుఖ దుఃఖాలు, రాగద్వేషాలు, పుణ్యపాపాలు ఇవన్నీ ఒకదానికొకటి సప్రతి పక్షాలు Opposites.

సంప్రతిపత్తి : ప్రతిపత్తి అంటే ఒకదాన్ని గురించిన జ్ఞానం, అవగాహన. అందరికీ ఒకే అవగాహన ఏర్పడితే సంప్రతిపత్తి అని పేరు. Agreement. అలా కాకుంటే దానికి విప్రతిపత్తి అని పేరు. Disagreement. యోగులు చెప్పే ధ్యానమనేది వేదాంతులకు సంప్రతిపత్తే. కాని వారు చెప్పే జీవేశ్వర భేదం వీరికి సంప్రతిపత్తి కాదు.

సంప్రత్యయ : బాగా పట్టుకోవటం. నమ్మకం. చక్కగా గ్రహించటం.

సంప్రసాద : బాగా తేరుకోవటం. మాలిన్యం తొలగిపోయి శుద్ధి చెందటం. విశేష వృత్తులే మనస్సుకు పట్టిన మాలిన్యం. సుషుప్తిలో అవి తొలగిపోతాయి. కనుక జాగ్రత్స్వప్న దృష్ట్యా చూచి సుషుప్తిని సంప్రసాదమని పేర్కొన్నారు. అక్కడా కొంత వాసనలు అంటిపట్టుకుని ఉంటాయి. ఆత్మజ్ఞానంతోగాని అవిపోవు. కాబట్టి నిజమైన సంప్రసాదం ఆత్మస్వరూపమే. దాని అనుభవమే అని వేదాంతులు స్పష్టంగా చాటిచెప్పారు.

సంప్రదాయ : ప్రదానం. ప్రదాయమంటే ఒకరికివ్వటం. సంప్రదాయమంటే బాగా అందజేయటం. Initiation. గురువు తన జ్ఞానాన్ని శిష్యుడికి అందజేస్తాడు. అతడు మరొక శిష్యుడికి. ఇలా సాగిపోతే అది గురు శిష్య సంప్రదాయం. పరంపర Tradition అని కూడా మరొకపేరు.

సంపరాయ : పరలోకం. ఇహం కానిది. A other world. 'న సంపరాయః ప్రతిభాతి బాలం' అని ఉపనిషత్తు చాటుతున్నది. బాలుడంటే కేవలం లౌకికంగా బ్రతికే మానవుడు. వాడికి ఇహం తప్ప పరమనేది స్ఫురించదు. వాడి దృష్టిలో అది లేనేలేదు అని భావం.

సంబంధ : కలయిక. Relation. రెండు పదార్థాల కేర్పడేది. అది రెండే విధాలంటారు శాస్త్రజ్ఞులు. సంయోగం, సమవాయం. రెండూ పదార్థాలైతే గదా అందులో ఒకటే వాస్తవం. రెండవది ఆభాస. కనుక సంబంధం కాని సంబంధం. అది సంయోగం కాదు, సమవాయమూ కాదు. కేవలం తాదాత్మ్యమే అని పేర్కొంటారు అద్వైతులు. సంబంధమనే మాట సాధన చతుష్టయంలో కూడా ఒకటి ఉంది. అక్కడ సంబంధమంటే అధికారికి, ప్రయోజనానికి ఉన్న సంబంధం. అంటే వేదాంత శ్రవణం చేసే వ్యక్తికి ఏమిటి కలిగే ప్రయోజనం అని అడిగితే అది మోక్షమేనని జవాబు. ఈ రెండింటికీ ఉన్న సంబంధమేదో అది సాధన మాత్రమే. కనుక సంబంధమంటే సాధన అని అర్థం చేసుకోవచ్చు.

సంబాధ : క్రిక్కిరిసి ఉండటం.

సంభేద : కలయిక. దుఃఖ సంభేదం ఉన్న సుఖం సుఖం కాదని వేదాంతుల మాట. అసంభిన్న మైనప్పుడే అది శాశ్వతమైన, అసలైన సుఖానుభవం.

సంభవ/సంభూతి : పుట్టటమని ఒక అర్థం. అంతేగాక కలయిక అని మరొక అర్థముంది. కుమార సంభవమంటే కుమార జన్మకోసం పార్వతీ పరమేశ్వరులు కలుసుకోవటమని అర్థం చెప్పారు. వేదాంతంలో సంభవమన్నా, సంభూతి అన్నా మూల ప్రకృతి వ్యక్తమైన దశ. Nature Manifest.

సంభోగ : భోగమనే అర్థం. అంటే అనుభవం. Experience సుఖదుఃఖాది ద్వంద్వాల అనుభవానికి పేరు. ఇదే సంసారం.

సమ్మత : ఒప్పుదల అయినది Approved. Accepted. ఇష్టమైనది. విరుద్ధం కానిది.

సమ/సమాన/సామన్య : అన్ని చరాచర పదార్థాలలో ఒకే రూపంలో ఉన్నది. బ్రహ్మతత్వం. 'నిర్దోషం హి సమం బ్రహ్మ.' సమానంగా తేడా లేకుండా వ్యాపించినది. దాని భావమే సామాన్యం. ఎక్కడికక్కడ తెగిపోతే విశేషం. తెగకుండా వాటన్నింటినీ వ్యాపిస్తే సామాన్యం. ఆభరణాలు విశేషాలైతే సువర్ణం సామాన్యం.

సమంజస : యుక్తియుక్తం. సహేతుకం Proper. Appropriate

సమన్వయ : కలిసిరావటం. ఒకదానికొకటి సరిపడటం. పొందిక Co-ordination. కర్మోపాసనా జ్ఞానాలు మూడింటినీ సమన్వయించుకున్నప్పుడే పరిపూర్ణమైన అనుభవమని పెద్దల మాట. ఇందులో కర్మోపాసనలు జ్ఞానసాధనాలైతే జ్ఞానం మోక్షసాధనమని పరిష్కారం. ఇదే అద్వైతులు చేసే గొప్ప సమన్వయం. Grand synthesis.

సబ్రహ్మచారి : Co-student సతీర్థ్య అని కూడా దీనికి నామాంతరం. ఒకే గురువు దగ్గర చదువుకునే విద్యార్థులు ఒకరికొకరు సబ్రహ్మచారులు.

సమయ : కాలం. Time. దర్శనం. School of thought. శాస్త్రం. Science ఆగమం, Occult science. తర్క సమయమంటారు. అంటే తర్కశాస్త్రమని అర్థం. సమయాచారమంటారు. అంటే తంత్ర గ్రంథాలు చెప్పే మాట కనుగుణంగా ఆచరించటం. సమయమంటే ప్రతిజ్ఞ అని కూడా అర్థమే. కలయిక అని కూడా ఒక అర్థముంది.

సమర్థ : యోగ్యమైన, తగినంత సామగ్రి కలిగిన. అధికారమనే Competency దానిలో రెండు భాగాలున్నాయి. ఒకటి సామర్థ్యం. Equipment. రెండవది అర్థిత్వం Inquisitiveness. అప్పటికీ సామర్థ్యమంటే శరీర బలం, శక్తి, స్తోమత అని కాదు అర్థం. పారిభాషికమైన అర్థం ఉంది దీనికి. అది ఏదో కాదు. యోగ్యత లేదా అర్హత. బ్రహ్మజ్ఞానార్జనానికి అలాంటి అర్హత ఉన్నవాడే సమర్థుడు. మానవ శరీర నిర్మాణమే అది.

సమవాయ : Inseparable contact. రెండు పదార్థాలకు విడరాని సంబంధం. ద్రవ్యానికి, దాని గుణానికీ కనిపించేది. విడిపోయేదైతే సంయోగం. Separable. తార్కికులు చెప్పే సప్త పదార్థాలలో సమవాయమనేది ఒక పదార్థం. Category.

సమష్టి/సమస్త/సమాస : సమూహమని అర్థం. Collection. Totality. ఒక చోటకి పోగు చేయటం. సమాసం. లేదా సంహారం. అలా పోగైన మొత్తానికి సమస్తమని పేరు. దీనికి భిన్నమైనది వ్యాసం. వ్యస్తం, వ్యష్టి. సమష్టి అంటే Whole. వ్యష్టి అంటే Part.

సమాచార : వార్త కబురు అని కాదు అర్థం. ఆచారమని అర్థం. అంటే నడవడి. Conduct. Behaviour. ప్రవర్తన. అమలు చేయటంకూడా Implimentation.

సముచ్చయ : జ్ఞానమూ, కర్మా రెండూ కలిపి పట్టుకోవటం. ఇది పనికి రాదంటారు అద్వైతులు. జ్ఞానమంటే ఆత్మను గుర్తించటం గదా. సర్వమూ ఆత్మేనని గ్రహించినప్పుడిక కర్మ కవకాశమే లేదు. ఎందుకంటే కర్త, క్రియ, కారకం మూడూ ఆత్మస్వరూపమే అతని దృష్టిలో. కాబట్టి జ్ఞానంతో కర్మను సముచ్చయం చేయరాదు. పోతే జ్ఞానమనేది మరొకటున్నది. అది దేవతా జ్ఞానం. ఉపాసనా రూపమైనది. అలాంటి దానికి మాత్రం కర్మతో సముచ్ఛయం చేయవచ్చు. చేస్తే అది ఇంకా ఎక్కువ ఫలితమిస్తుంది.

సమాధి/సమాధాన : చక్కగా నిలపటం. పెట్టటం. Well placement అని శబ్దార్థం. మనస్సును ఆత్మస్వరూపంతో ఏకం చేసి అందులోనే నిలిపి ఉంచటం. Concentration. ఏకాగ్రత. ఇది యోగులు ద్వైత రూపంగా సాగిస్తే అద్వైతులు అభేద రూపంగా భావిస్తారు. సమాధి కానిది వ్యాధి Illplacement. అనేకాగ్రత లేదా వ్యగ్రత.

సమాపత్తి : ఒకటిగా అయిపోవటం. ఏకమై పోటం. బ్రహ్మచైతన్యంగా జీవ చైతన్యం ఏకం కావటం. విశేష జ్ఞానం సామాన్య జ్ఞానంతో కలిసి పోవటం. సాయుజ్యం. శైవాగమాలలో సమాపత్తి అని సమావేశమని పేర్కొంటారు. శివజీవైక్యం అని వారి భావం. వైష్ణవాగమాలలో దీనినే సమాశ్రయణమని వ్యవహరిస్తారు. Total surrender to the almighty.

సమామ్నాయ : Mention. ఉదాహరించటం. నిర్దేశించటం. పేర్కొనటం. వర్ణ సమామ్నాయ మంటారు. అంటే అకారం దగ్గరనుంచి క్షకారం వరకు అన్ని అక్షరాలను క్రమంగా చెబుతూ పోవటం.

సమావేశ : సమాపత్తి అనే అర్థం. తాదాత్మ్యం. జీవుడిలో ఈశ్వరభావం పూర్తిగా ప్రవేశించటం. బాగా ఆవేశించటమని అర్థం. Conpletely possessed by the ultimate reality.

సమానాధికరణ/సామానాధికరణ్య : రెండు భావాలు ఒకే అధికరణం లేదా ప్రదేశంలో ఉండటం. విశేషణ విశేష్య రూపంగా ఉంటే అది విశిష్టాద్వైత దృష్టి. నీలోత్పలం నీలమనే గుణం ఉత్పలమనే పుష్పం ఒకే పదార్థంలో ఉన్నాయి. The bluness and the flowerness. అలాకాక రజ్జు సర్ప మన్నప్పుడు రజ్జువు కంటే సర్పం వేరుగా లేక ఊరక ఉన్నట్టు భాసిస్తున్నది. దీనికి లక్ష్యలక్షణ సామానాధికరణ్య మని పేరు. వస్తువుకు దాని ఆభాసకు ఉండే సంబంధం. ఇదీ అద్వైతుల దృష్టి. ఆభాస వస్తువునే లక్షిస్తుంది. అంటే సూచిస్తుంది. కనుక అది లక్షణం. వస్తువు దానిచేత లక్షితమవుతుంది గనుక లక్ష్యం. సచ్చిత్తులు నామరూపాలు ఇలాగే కలిసి ఉన్నాయి. నామరూపాలు లేవు వాస్తవంలో. అయినా ఉన్నట్టు భాసిస్తున్నాయి. ఈ ఆభాస ఆ సచ్చిత్తులనే మనకు పట్టి ఇస్తున్నాయి. పట్టుకొంటే ఇవి అందులోనే కలిసి వస్తాయి. దీనికే అపవాద సామనాధికరణ్యమని, బాధ సామానాధికరణ్యమని రెండు పేర్లు పెట్టారు వేదాంతులు.

సమాశ్వాస : ఊరట. తృప్తి.

సమాహార : అన్నీ కలిపి పోగుచేయటం లేదా లోపలికి తీసుకోవటం.

సమీచీన : మంచిది. చక్కగా ఉన్నది. దోషం లేనిది. Right. Perfect.

సముదయ / సముదాయ : Total. మొత్తం. Whole. సమష్టి. దీనిలో ఏక దేశానికి అవయవమని Part పేరు.

సమృద్ధి : Completon. సంపూర్ణం Abund అని అర్థం.

సమ్రాట్‌/సామ్రాజ్య : అన్నిటి మీదా ఆధిపత్యం కలవాడు. వాడికున్న ఆధిపత్యమే సామ్రాజ్యం. అది ఉన్నప్పుడే ప్రసరిస్తాడు అన్నివైపులా. దానికి వైరాజ్యమని పేరు.

సమ్మాన/సమ్మిత : పట్టటం, ఇమడటం. ఇమిడి పోవటం. ఒకదానిలో ఇమిడి పోయేదైతే అది సమ్మితం. Limited to a medium. Contained. దేహం మేరకే ఉంటుంది ఆత్మ అని జైనుల వాదం. అది ప్రారబ్ధం తీరి వెళ్ళిపోయి మరలా వచ్చి ప్రవేశిస్తే చీమ మొదలు బ్రహ్మవరకూ ఎక్కడికక్కడ ఆయా ఉపాధులలో సమ్మిత మవుతుందని వారి సిద్ధాంతం. అలా అయితే అది శరీరంతోపాటు నశించపోవలసిందే నని వేదాంతుల ఆక్షేపణ.

సమ్మోహ : మోహమనే అర్థం. పూర్తిగా తెలివితప్పటం. Out of wits. అర్థంకాక తికమక పడటం కూడా సమ్మోహమే. మనస్సు పని చేయకపోవటం. 'బుద్ధిం మోహయసీవ మే' అని వాపోతాడు అర్జునుడు. ఏమీ నాకు బోధపడటం లేదని అతని ఆవేదన. 'స్థితోస్మి గత సందేహః' అని చివరకు తన తృప్తిని కూడా చాటి చెబుతాడు. 'గత సందేహః' అన్నాడంటే అజ్ఞానం పూర్తిగా తొలగిపోయిందని అర్థం.

సరూప : ఒకదానిని పోలిన మరియొకటి. Similar ఆ రెండింటికి ఉన్న ధర్మమే సారూప్యం. Similarity.

సర్వజ్ఞ : 'సర్వం జానాతి ఇతి.' అన్నీ తెలిసిన వాడని అర్థం. ఈశ్వరుడు Omniscient. 'సర్వంచ తత్‌జ్ఞంచ.' అదే సర్వమూ. అదే జ్ఞానమూ అని చెప్పినా చెప్పవచ్చు. అలా చెపితే అది ఈశ్వరుడు కాదు. నిర్గుణమైన పరమాత్మ.

సంయమ/సంయమి : ఇంద్రియ మనోనిగ్రహం. వాటిని వశం చేసుకోవటం. 'త్రయమేకత్ర సంయమః.' ధారణా ధ్యాన సమాధులు మూడింటికీ సంయమమని పేరు. ఇది పతంజలి లాంటి యోగులు చేసిన నిర్వచనం. సంయమనం కలవాడు సంయమి.

సంయోగ : కలయిక. అంటటం. సంబంధం. రెండు ద్రవ్యాలకుండే సంబంధం సంయోగం Separable contact. ద్రవ్యానికీ దాని గుణానికీ ఉండేది సంయోగం కాదు సమవాయం అని అంటారు తార్కికులు. Inseparable contact. కానీ ఇవి రెండూ వాస్తవం కావు. ఉన్నదొక్క ఆత్మపదార్థమే గనుక మిగతా అనాత్మ అంతా దాని ఆభాసే గనుక రెంటికీ ఉన్న సంబంధం సంబంధంకాని సంబంధం. అదే అధ్యాస అంటారు అద్వైతులు.

సహకారి : త్రివిధ కారణాలలో ఒకటి. కార్యోత్పత్తికి తోడ్పడే సామగ్రి. Material. ఘటానికి సారె దండం చక్రం ఇలాంటివి.