అనభిభవ/అనభిభూత : అభిభవమంటే ఎదిరించటం. అడ్డగించటం. దాడి చేయటం. అలాంటి ప్రతిబంధం లేకుంటే అనభిభవం. అభిభవం లేని పదార్థం అనభిభూతం. Unattacked. Free.

అనభిసంధి : అభిసంధి అనగా ఒక విషయాన్ని ఉద్దేశించటం. దానిమీదనే దృష్టి కలిగి ఉండటం. అది లేకుంటే అనభిసంధి No intention.

అనధిగమ : ఒక గమ్యాన్ని పొందటం అధిగమమైతే పొందక పోవటం అనధిగమం Unattainment.

అనామయ : ఆమయమంటే రుగ్మత. మాలిన్యం. దోషం. Defect. ఎలాంటి దోషమూ లేకుంటే అనామయం. నిర్దోషమైన పదార్థం ఒక్క బ్రహ్మతత్వమే. కనుక అసలైన అనామయ మదే.

అనాశ్రిత : దేనినీ ఆశ్రయించక అంటిపట్టక తనపాటికి తాను బ్రతకటం. 'అనాశ్రితః కర్మఫలం' అని గీత. కర్మఫలాన్ని కోరనివాడు అనాశ్రితుడు.

అనుప్రశ్న : ఒక ప్రశ్నతో నిలవక దానికి అనుబంధంగా రెండు మూడు ప్రశ్నలు వేస్తూ పోతే అది అను ప్రశ్న. అనుప్రశ్నేన సేవయా అని గీత. గురువును శిష్యుడైనవాడు అన్ని కోణాలలో ప్రశ్నించి ఆత్మజ్ఞానాన్ని గడించాలని శాస్త్రం చెప్పేమాట.

అనుయాయి : అనుసరించి వెళ్ళేవాడు. Follower. పెద్దలు ఒక సిద్ధాంతం చేస్తే దానిని నమ్మి ఆ మార్గంలోనే పయనించేవారు అందరూ దాని అనుయాయులే.

అనువిధాన/అనువిధాయి : ఒక విషయం ఒక మార్గంలో నడుస్తుంటే దాని అడుగుజాడలలో దాని ననుసరించి పోయే మరొక విషయానికి అనువిధాయి అని పేరు.

అనిర్వేద/అనిర్విణ్ణ : నిర్వేదమంటే విసుగు చెందటం. మోక్షమార్గంలో అది ఒక పెద్ద అంతరాయం. దానివల్ల ఫలితం సిద్ధించదు. కనుక అభ్యాసి అయినవాడు నిర్వేదం చెందక సహనంతోనే ముందుకు సాగిపోవాలి. ఈ సహనానికే అనిర్వేదమని పేరు. అలాంటివాడికే అనిర్విణ్ణుడని పేరు. అనిర్విణ్ణేన చేతసా అని గీతా వచనం.

అనిర్దేశ్య : నిర్దేశించటమనగా పేర్కొనటం Mention. పేర్కొనటానికి ఏ మాత్రమూ వీలు లేనిది అనిర్దేశ్యం. Unmentionable. అది మన స్వరూపమే. మరేదీ కాదు. నామరూపాలు లేవు గనుక దానిని ఇదమిత్థమని పేర్కొనలేము.

అనింగన : ఇంగనమనగా కదలిక. చలనం. ఏ మాత్రమూ చలనంలేనిపదార్థం అనింగనం. అది బాహ్యమైన ఆకాశమైతే ఆంతరంలో చిదాకాశమైన ఆత్మతత్త్వం.

అనాభాస : ఇలాగలాగని ఏ రూపంలోనూ భాసించని పదార్థం అనాభాసం. Non apparant. విషయ రూపం కాని ఆత్మతత్వం ఎప్పుడూ అనాభాసమే. ఆభాసం దానికి విషయమైన ప్రపంచమే.

అనిర్మోక్ష : నిర్మోక్షమంటే బయటపడడం. Release. తప్పించుకోవడం. అలాంటి భాగ్యం లేకుంటే దాని కనిర్మోక్షమని పేరు. సంసారబంధ Bondage మని అర్థం.

అనుపహిత : ఉపాధులలో చిక్కుబడిపోయిన జ్ఞానానికి ఉపహితమని పేరు. Confined to a medium. ఉపాధుల ప్రమేయం లేకుండా స్వేచ్ఛగా వ్యాపించే చైతన్యానికి అనుపహితమని పేరు.

అనృత : ఋతం కానిది. ఋతమంటే సత్యం. సత్యం కానిది అనృతం. False. Unreal అనాత్మ ప్రపంచమంతా సత్యంకాదు. సత్యమైన ఆత్మ తాలూకు ఆభాస. Appearance. కనుక దీనిపాటికిది అనృతం. ఆత్మరూపేణా సత్యం.

అనృతాభిసంధి/సంధ : అనృతమైన మీదనే అభిసంధి లేదా ఉద్దేశం Intention పెట్టుకుని ఆ భావనతోనే మరణించిన జీవి అనృతాభిసంధి. వీడికి ప్రపంచ వాసనలున్నాయి కాబట్టి పునరావృత్తి తప్పదు. దీనికి భిన్నంగా సత్యాభి సంధియై పోతే వాడు విదేహముక్తుడు.

అనేజత్‌ : ఏజత్‌ అంటే కదిలేది. చలించేది. అనేజత్‌ అంటే చలనం లేనిది. అచలమైన ఆత్మస్వరూపం. 'అనేజదేకం మనసో జవీయః' అని ఉపనిషత్తు.

అనైకాంతిక : ఐకాంతికం కానిది. ఒకే ఒక రూపంలో ఉంటే అది ఐకాంతికం. Uniform or Consistent. అలాకాక ఎప్పటికప్పుడు మారుతూ పోయేది అనైకాంతికం. Inconsistent. చరాచర ప్రపంచమంతా పరిణామశీలమే. Ever changing కనుక అనైకాంతికం.

అగ్నీషోమ : అగ్నిహోత్రుడు చంద్రుడు అని వాచ్యార్థం. కాని అగ్ని అంటే ప్రాణం. చంద్రుడంటే మనస్సు అని అంతరార్థం. మనస్సు అన్న వికారం. అన్నం ప్రాణంలో ఆహుతి అవుతుంది. అలాగే మనస్సు నిద్రావస్థలో ప్రాణంలో తలదాచు కుంటుంది. ప్రాణం మనోరూపమైన అన్నాన్ని ఆహుతి చేసుకుంటుంది కాబట్టి మనస్సు అన్నమైతే ప్రాణమన్నాదుడు అని ఉపనిషత్తులు వర్ణించాయి. పౌరాణిక వాఙ్మయంలో దీనినే శివకేశవ తత్వాలుగా కల్పించి కథలల్లుతూ వచ్చారు. విష్ణువు స్థితికర్త గనుక అన్నాత్మకమైన తత్వమైతే రుద్రుడు లయ స్వరూపుడు గనుక అన్నాదుడని మహర్షుల కల్పన. మొత్తానికి జ్ఞేయప్రపంచమే అన్నం. దాన్నిగ్రహించే ఆత్మజ్ఞానమే అన్నాదుడు. ఈ రెండింటి అంతరార్థం చెబుతూ ఉన్న సాంకేతికభాషే అగ్నీషోమం. దీని ఆంతర్యం గ్రహించి జ్ఞేయాన్నంతా ఎప్పటికప్పుడు తన జ్ఞానంలో హోమం చేసుకొని అంతా జ్ఞానస్వరూపంగా దర్శించే జీవన్ముక్తుడు చేసే యాగం అగ్నీషోమ యాగం. అంటే జీవన్ముక్తుడి జీవితమే అని భావం.

అప్‌ : జలమని అర్థం. పంచభూతాలలో పైనుంచి నాలుగవది. క్రింది నుంచి రెండవది. ఆపః అని దీని బహువచనం. ఇది ద్రవం. శుక్లస్యందన స్వభావం. కేవలం జలమనేగాక ఆపః అనేది పంచభూతాలకు కూడా ఉపలక్షణంగా Indicator చెప్పుకోవచ్చు. 'ఆపః పురుష వచసో భవంతి' అని శాస్త్రం.

అపకర్ష : ఉత్కర్షకు వ్యతిరేకి Opposite. తగ్గిపోవటం Diminution. క్రిందికి దించటమని అక్షరార్థం.

అపచయ/అపక్షయ : తగ్గిపోవటం. కృశించటం Decrease. Decay. షడ్భావ వికారాలలో ఇది ఐదవది.

అపచార : ఉపచారం కానిది. అపరాధం. మార్గం తప్పటం అని అర్థం.

అపదేశ : ఒక నెపం. ఒకమిష. Pretext. మాట సామెత. మభ్యపెట్టి చెప్పటం.

అపహతపాప్మా : పాపాలన్నీ పటాపంచలైనది. అవిద్యా కామకర్మలే పాపాలు. అవి పూర్తిగా తొలగిపోయి పరిశుద్ధమైనది ఆత్మతత్వం. కనుక అపహతపాప్మా అంటే ఆత్మస్వరూపమే.

అపమృత్యు : అకాలంగా మరణించటం. మరణానికి అకాలమంటూ లేదు. ఏదో ఒక కాలంలో జరగవలసిందే అది. అయినా అనుచిత కాలంలో జరిగితే దాని కపమృత్యువని వాడుక వచ్చింది. Inauspicious moment.

అపరస్పర : పరస్పరమనే అర్థం. Mutual. ఒకదానికొకటి కార్యకారణాలు అవుతూ దానివల్లనే ప్రపంచసృష్టి జరిగిందని నాస్తికుల సిద్ధాంతం. ప్రపంచం అపరస్పర సంభూతమని వారనేమాటను భగవద్గీత పేర్కొన్నది.

అపరోక్ష : పరోక్షమంటే కనపడనిది. ఇంద్రియ గోచరం కానిది. పరోక్షం కానిది అపరోక్షం. ప్రత్యక్షమని అర్థం. Direct experience. ఆత్మ ఎప్పుడూ మనకు పరోక్షం కాదు. అపరోక్షమే. 'యత్‌ సాక్షాదపరోక్షా దాత్మా' అని ఉపనిషత్తు. నేననే భావం నాకెప్పుడూ ప్రత్యక్షమే గదా. దానికి మరొకదాని వ్యవధానం లేదు.

అపలాప : కప్పిపుచ్చటం. సత్యాన్ని సత్యంగా కాక మరొక విధంగా భావించి ఆ రూపంలో బయటపెట్టటం. Concealling the fact.

అపవర్గ : వర్గానికి చెందనిది. వర్గమంటే ధర్మార్థకామాలు. వీటికి త్రివర్గమని పేరు. ఇవి మూడూ కలిసి ఒక ముఠా. త్రిగుణాలను దాటిపోలేనిది కనుక ఒక వర్గం పోతే ఇలాటి వర్గంలో చేరనిది, దాన్ని దాటిపోయినది ఏదో అది అపవర్గం Uncombined. అంటే మోక్షమని అర్థం.

అపవాద : అధ్యారోప అపవాద న్యాయమని ఉంది అద్వైతంలో. మొదట ఒక వస్తువుమీద మరొక వస్తువును తెచ్చిపెడితే అది అధ్యారోపం Imposition. మరలా ఆ తెచ్చిపెట్టిన దాన్ని త్రోసిపుచ్చితే అపవాదం refutation. వస్తువే అయినప్పుడు త్రోసివేయట మెలా సాధ్యం. అందుకే ఆ తెచ్చిపెట్టినది వస్తువు కాదు. ఆభాస అన్నారద్వైతులు. ఆభాస అంటే ఏదోగాదు. వస్తువే మరొక రూపంలో కనపడటం. రజ్జువు సర్పాకారంగా భాసిస్తున్నదంటే రజ్జువే అలా కన్పిస్తున్నది. అది కన్పిస్తున్నంతవరకు రజ్జువు దృగ్గోచరం కాదు. ఆరోపితం అధిష్ఠానాన్ని కప్పి పుచ్చుతుంది. కనుక దీన్ని అపవాదం చేస్తేగాని అసలైన అధిష్ఠానాన్ని చూడలేము. అపవదించటమంటే ఎక్కడికో తోసివేయటమని భావించరాదు మరలా. ఇది అదేనని తద్రూపంగానే భావించడం. దీనికే ప్రవిలాపమని Merging in the substance మరొక పేరు. పరమాత్మలో ఈ ప్రపంచమంతా అలా ప్రవిలాపనం చేయటమే అసలైన అపవాదం.

అపహ్నవ : అపలాపమనే మాటకిది పర్యాయం Synonymn. రెండింటికీ అర్థం ఒకటే.

అపహార : ప్రక్కకు తీసుకెళ్ళటం. దూరం చేయటం.

అపహృత : తొలగింపబడినది. మరుగు పడినది. 'అజ్ఞానేన అపహృతం జ్ఞానం' అని గీతా వచనం.

అపరిహార్య : పరిహరించుటకు వీలులేనిది. అనివార్యమైనది. తప్పనిసరి Unavoidable. 'తస్మా దపరిహార్యే అర్థే' తాపత్రయాన్ని ఆత్మ జ్ఞానం లేకుండా పోగొట్టుకోలేడు మానవుడు. అంతవరకు అది అపరిహార్యమే.

అపరిచ్ఛిన్న : పరిచ్ఛిన్నమంటే పరిమితమైనది. Limited. అలాటి హద్దులేవీ లేక ఆకాశంలాగా వ్యాపించినదైతే అపరిచ్ఛిన్నం. Unlimited.Endless. పరిపూర్ణమని అర్థం. ఆత్మతత్వమొక్కటే అపరిచ్ఛిన్నమైనది.

అప్యయ/అపీతి : లయమని అర్థం. కలిసిపోవటం. ఏకం కావటం. సుషుప్తిలో జీవుడు బ్రహ్మతత్వంలో చేరి ఏకమై పోతాడు. కనుకనే స్వపితి నిద్రిస్తున్నాడని పేరు వచ్చిందట. స్వం - తనలో తానే, అప్యేతి -చేరిపోతున్నాడు. కనుక స్వపితి Sleeps అని సంజ్ఞ ఏర్పడిందని వ్యాఖ్యానించారు అద్వైతులు.

అపిధాన/అపిహిత : పిధానమన్నా, అపిధానమన్నా మూత Lid. or Cover అని అర్థం. అలాంటి మూతబడిన పదార్థానికి అపహితం లేదా పిహితమని పేరు. 'హిరణ్మయేన పాత్రేణ సత్యస్య అపిహితం ముఖం' అని ఈశావాస్యం వర్ణించింది. సూర్యమండలానికి దాని తేజస్సే అపిధానమై ఉపాసకునికి మార్గం స్ఫురించటం లేదట. అది తొలగించమని ఉపాసకుడు సూర్యుని ప్రార్థించటమిది.

అపర్యాప్త : తగినంత, చాలినంత అయితే పర్యాప్తం Enough or Sufficient. అలా కానిదైతే అపర్యాప్తం. Insufficient.

అపాదాన : ఒక పదార్థంలో నుంచి మరొక పదార్థం బయటికి వస్తున్నప్పుడు ఆ మొదటి పదార్థం దాని కపాదానం. The thing which some other thing emanates.Source. ఇంట్లో నుంచి మనం బయటకు వచ్చామంటే ఇల్లు మనకు అపాదానం. మాయాశక్తి ప్రపంచానికి ఇలాంటి అపాదానమే.

అపాన : శరీరంలోని ఐదు విధములైన వాయువులలో రెండవది. మొదటిది ప్రాణం. 'ప్రాగ్గమనవాన్‌ ప్రాణః' బయటికి వచ్చే నిశ్వాసం Exhalation. 'అర్వాగ్గమనవాన్‌ అపానః' లోపలికి వెళ్ళే ఉచ్ఛ్వాసం. Inhalation. ఇది శరీరం పైకి తేలిపోకుండా క్రిందికి అదిమిపట్టి నిలుపుతుంది.

అపాయ : విడిపోవటం. వేరయిపోవటం Separation. తొలగిపోవటమని కూడా అర్థమే.

అపేక్షా : ఒకదాని అక్కర. అవసరం. Need. ప్రతికార్యానికీ దాని కారణంతో అపేక్ష ఉంటుంది. కారణం లేకుండా కార్యమేర్పడదు. రెండూ ఒకదానికొకటి సాపేక్షం. Inter dependent.Relative. అలా కాకుంటే నిరపేక్షం. Absolute. చరాచర పదార్థాలన్నీ సాపేక్షమే. ఒక్క ఆత్మతత్వమే నిరపేక్షం. దీనికేమిటి దీనికేమిటని అడిగేందుకు అవకాశమివ్వటం కూడా అపేక్షే. అది ఉన్నంతవరకూ అనవస్థాదోషం తప్పదంటారు వేదాంతులు.

అపృథగ్భావ : పృథగ్భావమంటే వేరయిపోవటం. Separation. అలాకాక కలిసి మెలిసి ఉంటే అపృథగ్భావం. Union. కార్యకారణాలకు ఇలాంటి అవినాభావమే ఉంటుంది.

అపృథగ్దర్శీ : తన స్వరూపానికి అన్యంగా వేరుగా దేనినీ చూడని ఆత్మజ్ఞాని. అలాంటి వాడికెపుడూ అనాత్మ కనిపించదు. అంతా ఆత్మ స్వరూపంగా ఏకంగా దర్శనమిస్తుంది. దీనికే అపృథగ్దర్శనమని పేరు. అలా దర్శిస్తూ శిష్యులకు బోధించాలట ఆచార్యుడు. అలాంటి ఆచార్యుడి దర్శనానికే ఆగమమని పేరు. ఇది శాస్త్రజ్ఞానం మాత్రమే కాదు. జ్ఞానం అనుభవానికి వచ్చినప్పుడు అది ఆగమమవుతుంది. అపృథగ్ధర్శనమన్నా, ఆగమమన్నా ఒక్కటే.

అపార : పారంలేనిది. అంతం లేనిది. Endless. ఆత్మజ్ఞానమలాంటిది.

అపూర్వ : పూర్వం కానిది. మొదట లేనిది. మొదలు లేనిదని కూడా అర్థమే. బ్రహ్మమని తాత్పర్యం. 'అపూర్వ మనపరం' అని బ్రహ్మాన్ని వర్ణించింది శాస్త్రం. అపూర్వమంటే మరొక అర్థం కూడా కద్దు. ఇప్పుడు చేసిన కర్మకు వెంటనే ఫలిత మనుభవానికి రాదు. అది లోకాంతరాలకు వెళ్ళిన తరువాతగాని అనుభవించలేడు మానవుడు. అంతవరకు నిలవ ఉంటే అలాంటి కర్మఫలానికి అపూర్వమని పేరు. లోకుల వాడుకలో ఉన్న అదృష్టమనే మాటకు కూడా ఇదే అర్థం.

అపోహ : త్రోసి పుచ్చటం. ఊహ కానిది. ఊహ అంటే ప్రోగవటం. Gather. ప్రోగవకుండా ఎక్కడికక్కడ విడిపోతే అపోహ. Scatter.

అపర : పూర్వం కానిది. వెనుక. Next Latter.

అపరబ్రహ్మ : బ్రహ్మం నిర్గుణమైతే, పరం సగుణమైతే అపరం కార్యబ్రహ్మమని శబల బ్రహ్మమని కూడా పేర్కొంటారు. దీనికే ఈశ్వరుడని God వ్యవహారం.

అపరాంతకాల : సంసారియైన జీవుడు మరణిస్తే అది అపరాంత కాలం. జీవన్ముక్తుడు పోతే అది పరాంత కాలం.

అపౌరుషేయ : పౌరుషేయమంటే పురుషుడు కల్పించినది. పురుషుడు తయారు చేయనిదైతే అపౌరుషేయం. Super human మానవ బుద్ధికి అతీతమైనదని Beyond mind అర్థం. వేదవాఙ్మయమంతా ఇలాంటి అపౌరుషేయమే నంటారు మన పెద్దలు. కానీ అది మానవ సృష్టి కాకపోయినా పరమాత్మ సృష్టి అని చెబుతారు వేదాంతులు. అది కూడా కాదంటారు మీమాంసకులు.

అపార్థ : అసలైన అర్థం కాక దానికి విరుద్ధమైన అర్థం స్ఫురిస్తే దానికి అపార్థమని పేరు. ఇలాంటి విరుద్ధమైన అర్థం చెప్పుకోకూడదు. అలా చెప్పుకునే అవకాశం రచయిత ఇవ్వకూడదు. శాస్త్రంలో ఇది ఒక దోషం. పోతే అర్థమంటే ప్రయోజనమని కూడా అర్థమే. అప్పటికి అపార్థమంటే ప్రయోజనం లేని విషయం అని కూడా చెప్పవచ్చు.

అపద : పదం కానిది. పదమంటే స్థానం. గుర్తు. 'అపదస్య పదైషణః' అని గౌడకారిక. జీవన్ముక్తుడు సిద్ధి పొందితే అతని జాడ మనకెక్కడా గోచరం కాదు. ఆకాశంలో ఎగిరిపోయే పక్షి కాలి గుర్తులాంటిది. చూచినప్పుడే గాని తర్వాత తెలియదు. అలాంటిదే ముక్తపురుషుడి వ్యవహారం.

అపాద : ఓంకారంలో మూడు మాత్రలకు ఆత్మ తాలూకు మూడు పాదాలు అర్థమని చెప్పారు. పోతే నాలుగవ మాత్ర మాత్రకాని మాత్ర. అమాత్ర అని పేర్కొన్నారు. అది సూచించే నాలుగవ పాదం ఆత్మలో కూడా అపాదమే. మొదటి మూడు పాదాలు చేర్చే సాధనాలయితే ఇది చేరే స్థానం. చేరిన తరువాత ఇక వ్యవహారం లేదు కనుక అపాదమని పేర్కొన్నారు.

అపరమార్థ : పరమార్థమంటే వాస్తవం. వాస్తవం కానిది అపరమార్థం. అపారమార్థికమన్నా ఇదే అర్థం. వ్యావహారికంగానే చలామణి అయ్యే విషయం. పరమార్థ జ్ఞానం కలిగేవరకూ ఈ జగత్తు అపారమార్థికమే. కలిగితే ఈ వ్యవహార మంతా పరమార్థంగానే మారి అనుభవానికి వస్తుంది.

అపరిముషిత స్మృతి : జీవన్ముక్తులు రెండు జాతులు. ఒకరు ప్రారబ్ధం తీరి విదేహ ముక్తులయ్యేవారు. ఇంకొకకరు అలా వెంటనే కాక కొంతకాలం నిలిచి ఉండేవారు. పరమాత్మ వారికొక అధికారం అప్పగిస్తాడు.అది తీరేవరకువారు కొన్ని జన్మలైనా ఉండవలసిందే లేదా ఒక జన్మలోనే కొన్ని దేహాలైనా ధరిస్తూ పోవలసిందే. అలా ధరిస్తూ పోయినప్పుడు అంతకు ముందున్న వారి బ్రహ్మానుభవ స్మృతి పరిముషితంకాదు. అంటే దెబ్బ తినదు. లోపించకుండా అలాగే అపరిముషితంగా నిలిచి ఉంటుంది. దీనికే అపరిముషిత స్మృతి Un affected divine knowledge అని పేరు.

అపంచీకృత : పంచీకృతమంటే ఆకాశాది పృథివ్యంతం అయిదు భూతాలూ ఆయా పాళ్ళలో ఒకదానిలో ఒకటి చేరి స్థూల ప్రపంచంగా ఏర్పడటం. అలా ఏర్పడక పూర్వం అవన్నీ అతిసూక్ష్మంగా ఉండిపోతాయి. అపంచీకృతమంటే అలాంటి భూత సూక్ష్మాలు. దీనికే సూక్ష్మప్రపంచమని పేరు. దీని కధిష్ఠాత అయిన సమష్టి జీవుడు హిరణ్యగర్భుడు.

అపక్వ సమాధి : సమాధి దశ ఇంకా పాకానికి రాకపోతే అలాంటి యోగికి అపక్వ సమాధి అని పేరు. జ్ఞానంలో కూడా కర్మవాసనలు పక్వం కాకపోవచ్చు. అలాంటప్పుడు సమాధి సిద్ధించటం చాలా కష్టసాధ్యం. అభ్యాసం కొద్దీ కర్మ పక్వమై సమాధి ఏర్పడుతుంది. అంతవరకూ ఈ దశ తప్పదు.

అపక్వాశయ : ఆశయమంటే కర్మాశయం. కర్మ సమూహం. ఇది మనసులో పేరుకొని ఉంటుంది. అది ప్రారబ్ధమైతే అనుభవానికి వస్తుంది. అప్పుడది పక్వం. అలాకాక ఇంకా సంచితరూపంగా నిలిచేది చాలా ఉంటుంది. అది పక్వమైతేగాని సాధకుడి ప్రయత్నం పూర్తిగా ఫలించదు. అసలు జ్ఞానంకూడా ఉదయించదు.

అపరిమేయ : పరిమాణం కలది పరిమేయం. Measurable. అలాంటిది కాకుంటే అపరిమేయం. Beyond measurement. పరమాత్మ తత్త్వం సర్వవ్యాపకం గనుక అది ఎప్పుడూ అపరిమేయమే.

అపాత్రదాన : పాత్రుడు కానివాడికి చేసే దానం. పాత్రుడంటే యోగ్యుడు. యోగ్యుడు కానివాడు అపాత్రుడు. అలాంటివాడికి జ్ఞానంగాని, ధనంగాని ఏది దానం చేసినా అది ఫలితమివ్వదు. ఇవ్వకపోగా దుష్ఫలిత మిచ్చినా ఆశ్చర్యంలేదు.

అపాకరణ : తొలగించుకోవటం. పోగొట్టుకోవటం. తీర్చుకోవటం. ఋణత్రయాన్ని తీర్చుకోటానికి ఋణాపాకరణమని పేరు.

అపాణిపాద : పాణిపాదములు రెండూ లేనివాడని అర్థం. పాణి పాదాలంటే చేతులు, కాళ్ళు ఇలాంటి అవయవాలు సాకారమైన జీవుడికి తప్ప నిరాకారమైన పరమాత్మకు లేవు. కనుక అది అపాణిపాదమని పేర్కొన్నారు. నిరవయవమని అర్థం.

అపాపవిద్ధ : పాపాలంటే అవిద్యా కామకర్మలు. అవి జీవుడికి తప్ప ఈశ్వరుడికి లేవు. అతడు పాపవిద్ధుడు కాడు. అంటే ఈ మూడు పాపములచేత దెబ్బతినడు అని భావం.

అపూర్వవిధి : శాస్త్రంలో ఒక కార్యం విధించేటప్పుడు అది అంతకుపూర్వం ఎక్కడా విధించబడినది కాగూడదు. క్రొత్తగా విధించవలసి ఉంటుంది. అప్పుడే దానికి ప్రామాణ్యం. అలాగ విధించబడిన కార్యానికి అపూర్వ విధి అని పేరు. ఆత్మ జ్ఞానమనేది ఇలాటి అపూర్వ విధి కాదు. ఆత్మస్వరూపం పూర్వమే సిద్ధమై ఉన్నది. క్రొత్తగా తయారుచేయనక్కరలేదు. తయారు చేయవలసినది పూర్వమీమాంస చెప్పే కర్మకాండ. ఇది దానికి కేవలం భిన్నమైన విషయం. కనుక క్రొత్తగా విధించనక్కర లేదు కానీ అలాటి ఆత్మతత్వం మానవుడు గుర్తించలేదు గనుక దానిని మరలా గుర్తు చేసుకోమని చెప్పటమే శాస్త్రం విధించవలసిన విషయం. కనుక దీనికి నియమవిధి అని వేదాంతులు పేరుపెట్టారు. కొంత సిద్ధమై, మరికొంత సాధించవలసి వస్తే అది నియమ విధి. పూర్తిగా సాధించవలసినదైతే అపూర్వవిధి. ఇందులో రెండవది మీమాంసకుల దర్శనమైతే, మొదటిది వేదాంతుల దృక్పథం.

అప్రకృత/అప్రస్తుత : ప్రకృతం, ప్రస్తుతమంటే అప్పటికప్పుడు ప్రారంభించినది ప్రస్తావించినది అని అర్థం. అలా కాకుంటే అప్రకృతం లేదా అప్రస్తుతం. ఇంతవరకూ ప్రస్తావన చేయని విషయం. అలాంటిది శాస్త్రంలో తటస్థపడితే అది అప్రకృతం. ఒక విషయం వర్ణిస్తూ ఉన్నప్పుడు అదే ప్రకృతంగాని దానికి అన్యమైన మరొక విషయానికి అక్కడ స్థానం లేదు. లేకున్నా పేర్కొంటే దానికి అప్రకృతమని పేరు వస్తుంది Out of context.

అప్రాకరణిక : ప్రకరణం అంటే సందర్భం. context. అసందర్భంగా మాటాడితే అది అప్రాకరణికం. సందర్భ శుద్ధి లేనిదని అర్థం.

అప్రతిగ్రహ : ప్రతిగ్రహమంటే దానం తీసుకోవటం. Receving a gift. అలాంటిదేదీ ఒక దాత దగ్గర తీసుకోకపోతే అది అప్రతిగ్రహం. ఇంద్రియ నిగ్రహానికి ఇది చాలా ముఖ్యమైన గుణం. సాధకుడైనవాడు దీనిని అలవరచుకోవటం మంచిదని యోగశాస్త్రంలో మాట. జ్ఞానికి కూడా ఇది అవసరమే. వస్తువులమీద చాపల్యం లేకపోవటం సాధనకు ఎంతో అవసరంగదా. కనుక అప్రతిగ్రహం యోగికి, జ్ఞానికి కావలసిన లక్షణమే.

అప్రజ్ఞ : ప్రజ్ఞ లేనివాడు. ప్రజ్ఞ అంటే స్ఫురణ. Awareness. సుషుప్తిలో జీవుడికి ప్రపంచం తాలూకు స్పృహ లేదు. గనుక సుషుప్తిలోని జీవుడికి అప్రజ్ఞుడని పేరు. కాని తన స్వరూపం తాలూకు స్మృతి అతనికి ఉంటుందని అద్వైతుల మాట. అది పైకి కనపడక పోవచ్చు. కాని ఉండి తీరాలి. లేకుంటే మెలకువ వచ్చిన తరువాత సుఖంగా నిద్రపోయానని, ఏదీ తెలియలేదని తన అనుభవాన్ని నలుగురికీ చెప్పలేడు. కనుక 'నా ప్రజ్ఞం' అని కూడా వర్ణించింది మాండూక్యం. అంటే ప్రజ్ఞ లేకుండా పోలేదని అర్థం. ఏ ప్రజ్ఞా! ప్రపంచ ప్రజ్ఞ కాదు. ఆత్మ ప్రజ్ఞ. ఆత్మ నిత్యసిద్ధం గనుక దాని తాలూకు ప్రజ్ఞకూడా నిత్యసిద్ధమే అయి తీరాలి. ఇది ఇందులో భావం.

అప్రచ్యుత : ప్రచ్యుత అంటే జారిపడడం. ఆత్మనిష్ఠలో ఉన్న జ్ఞాని నిరంతరమూ జారిపడకుండా జాగ్రత్త వహించాలి. ఎప్పటికప్పుడు ఆత్మానుసంధానం చేసుకుంటూ పోవాలి. విజాతీయ భావాలు దండెత్తే అవకాశముంది కాబట్టి 'తత్వాదప్రచ్యుతో భవేత్‌' అని గౌడపాదులు సెలవిచ్చారు. తత్త్వజ్ఞానం నుంచి ఎప్పుడూ అప్రచ్యుతుడు అనగా జారిపడకుండా నిష్ఠతో ఉండాలని ఆయన ఉపదేశం.

అప్రత్యయ : ప్రత్యయమంటే జ్ఞానం. నమ్మకం. ఆత్మతాలూకు భావన. The idea of the supreme self. అలాటి విశ్వాసం లేకున్నా జ్ఞానం లేకున్నా దానికి అప్రత్యయమని పేరు. Lack of belief on knowledge.

అప్రతిష్ఠిత : ప్రతిష్ఠ లేనిది. ఒకచోట స్థిరంగా నిలిచి ఉండనిది. అస్థిరం. ఆత్మచైతన్యం ఎక్కడ ఉందని ప్రశ్న వచ్చింది ఛాందోగ్యంలో. అది ఎక్కడా లేదు. అప్రతిష్ఠిత మన్నాడు సనత్కుమారుడు. కారణం అది ఎక్కడైనా ఉండాలంటే అది ఒక ప్రదేశమై ఉండాలి. ఒక స్థానమై ఉండాలి. ఆత్మ సర్వవ్యాపకం. నిరాకారం. దానికి దేశ కాలాలు ఆధారం Base కావటానికి వీలులేదు. కనుక అది ఎప్పుడూ అప్రతిష్ఠితమే. అంటే మరి ఒకదానిమీద ఆధారపడదని అర్థం. పోతే అసలు లేనిదికాదు. తనమీదనే తాను ఆధారపడుతూ తనపాటికి తానున్నది. కనుక స్వప్రతిష్ఠితం. Self Existent. Self contained.

అప్రతిఘ/అప్రతిహత : Unobstructed. ఎదురులేని, అడ్డగించబడని, నిరాఘాటంగా ప్రసరించేదని అర్థం. జ్ఞాన మప్రతిఘం. సిద్ధపురుషుల జ్ఞానమెప్పుడూ అలాంటిదే. సిద్ధి చతుష్టయంలో ఇది ఒకటి.

అప్రతిపత్తి : ప్రతిపత్తి లేకపోవటం. Inapprehension. స్ఫురించకపోవటం. ఏదీ స్ఫురించకపోవటం. అసలు విషయాన్ని గుర్తించలేక మౌనం వహించటం. ఆత్మ విషయంలో ఫలానా అని గుర్తించటం అసంభవం. గుర్తిస్తే అది మనకు విషయమయ్యే ప్రమాదముంది. అప్రతిపత్తే దాని ప్రతిపత్తి.

అప్రతిపక్ష : విరుద్ధమైన పక్షం ప్రతిపక్షం. Opposition. అలాంటి ప్రతిపక్షం లేకపోతే అప్రతిపక్షం A tenet without opposition.

అప్రతిరోధ : ప్రతిరోధమంటే ప్రతిబంధం. ప్రతిబంధం లేనిది అప్రతిరోధం. Without any obstruction.

అప్రతిబంధ : ప్రతిబంధం లేకపోవటం. అడ్డు లేకపోవటం.

అప్రతిషేధ : ఒకదానిని కాదని నిషేధించటం. Negation. నిషేధించబడిన విషయం కాకుంటే అది అప్రతిషేధం.

అప్రతియోగి : ప్రతియోగి కానిది. అనుయోగి అని అర్థం. అంటే ఒక విషయాన్ని తనదిగా భావించేది. అభావ ప్రతియోగి అంటే దేనికి మనం అభావం చెబుతున్నామో అలాంటి అభావం కలిగిన పదార్థం అని భావం. A thing to which belongs the absence. అభావాన్ని కలిగినది అని అర్థం.

అప్రమాణ : ప్రమాణం అంటే Proof. ప్రమాణం లేని పదార్థం అప్రమాణం. Unproved thing. ఏ ప్రమాణానికీ గోచరించకపోతే అది వాస్తవమని చెప్పలేము. ఏదో ఒక ప్రమాణానికి ఈ ప్రపంచమంతా గోచరించి తీరవలసిందే. చివరకు ప్రత్యక్షానుమానాలు కూడా శ్రుతిప్రమాణం దగ్గర వీగిపోతాయి. కాబట్టి తాత్కాలికంగా ప్రపంచం ప్రమాణ సిద్ధమైనా పరమార్థంలో అప్రమాణమే. పోతే ఆత్మ ప్రమాణానికి విషయం కాకపోయినా ప్రమాణాదులన్నీ దానిలోనుంచే ప్రసరిస్తున్నాయి. అది వీటికి పూర్వమే అహం అనే రూపంలో సిద్ధమై ఉన్నది. కనుక అప్రమాణమైనా అదే ప్రమాణమన్నిటికీ.

అప్రమేయ : ప్రమాణానికి విషయమైతే అది ప్రమేయం. To be known. ఆత్మ విషయం కాదు. విషయి. కనుక అది అప్రమేయం. Beyond all instruments of knowledge. జ్ఞానంచేత కొలిచేది కాదది. కొలత కతీతమైన జ్ఞాన స్వరూపమే అది. కనుక ఎప్పుడూ అది అప్రమేయమే.

అప్రమాద / అప్రమత్త : ప్రమాదమంటే పరాకు. Lack of attention. వాస్తవాన్ని గుర్తించకపోవటం. ఆత్మ ఒక్కటే వాస్తవమైన తత్వం. దానిని ఉన్నదున్నట్టు గుర్తించక పోవటమే ప్రమాదం. అలాంటి ప్రమాదానికి గురియైనవాడు ప్రమత్తుడు. ఇలాంటి ప్రమాదం లేకపోవటం అప్రమాదం. అంటే ఆత్మ విషయంలో జాగరూకత, సరియైన అవగాహన. అలాంటి అవగాహన నిత్యమూ ఉన్నవాడెవడో వాడు అప్రమత్తుడు. అనగా తన స్వరూపాన్ని తాను నిరంతరమూ గుర్తిస్తూ పోయే జ్ఞాని.

అప్రమిత : ప్రమాణానికి గురియైనది ప్రమితం. Cognised. ప్రమితం కాకపోతే అప్రమితం. Not known. Not cognised. అలాంటి పదార్థం ఉన్నదనిగాని, లేదని గాని చెప్పలేము. ఏదో ఒక విషయం ప్రమితమైనప్పుడే మరొకదాన్ని అప్రమితమని కొట్టివేయవచ్చు. ప్రమితమైనది లేకుండా ప్రతి ఒక్కటీ అప్రమితమని చెప్పరాదు. ప్రమితమనేది ఎప్పుడూ మన స్వరూపమే. కనుక దానిని ఆలంబనం చేసుకుని మిగతా ప్రపంచం తాత్కాలికంగా ప్రమితమైనా అది అవాస్తవమే అని సిద్ధాంతం చేస్తారు అద్వైతులు.

అప్రతిబోధ : ప్రతిబోధం లేకపోవటం. ప్రతిబోధమంటే స్ఫురణ. జ్ఞానోదయం. ఇది ఒక మెరపులాగ సాధకుడి మనస్సులో తళుక్కుమని మెరవవలసి ఉంది. అది కలగనంత వరకు శ్రవణ, మననాదులకు సార్థక్యం లేదు. మనస్సులో కలిగే ప్రతి ఆలోచనకూ ప్రతిబోధమని పేరు. ప్రతి ఆలోచనా ఒక విశేషమే. అది నిర్వికల్పమైన మన జ్ఞానంలోనుంచే ఉదయిస్తుంది. దానిని ఆధారం చేసుకొని దాని మూలస్థానాన్ని అన్వేషించి పట్టుకోవటం సులభమన్నారు.

ప్రతిబోధ విదితం : అలాగ ప్రతి బుద్ధి ప్రత్యయాన్ని ఆధారం చేసుకొని సాధకుడైనవాడు దాని అధిష్ఠానమైన తన స్వరూపాన్ని పట్టుకోగలిగితే అది వాడికి విదితమవుతుంది. ఇదే ప్రతిబోధ విదితమనే మాటకర్థం.

అప్రకాశ : ప్రకాశించడమంటే స్ఫురించడం. వెలుతురని గాదు అర్థం. బయట పడి కనిపించడం. ప్రతి ఒక్కటీ లోకంలో మన ఇంద్రియాలకు అలాగే కనిపిస్తున్నది. స్ఫురిస్తున్నది. అలా స్ఫురింపజేసే వెలుగు గాని వెలుగొకటి మన లోపలే ఉంది. అదే ఆత్మచైతన్య ప్రకాశం. దానిని ప్రకాశింపజేసే పదార్థం మరొకటి లేదు. కనుక అది గుప్తంగానే ఉండిపోయింది. గుప్తమైనా తనలో తాను ప్రకాశిస్తూనే ఉంటుంది. కనుక బాహ్యపదార్థాలలాగ మరొక ప్రకాశం మీద ఆధారపడకపోవటం మూలాన అప్రకాశమైనా తనపాటికి తాను స్వయంప్రకాశం గనుక ప్రకాశమే. అది కాని ప్రపంచమే అప్రకాశం.

అప్రాకృత : ప్రకృతి సంబంధమైనది ప్రాకృతం. త్రిగుణాత్మకమైన ప్రపంచమంతా ప్రాకృతమే. భౌతికమే. పోతే అభౌతికమైన పదార్థం ఆత్మతత్వం. అది త్రిగుణాలకు అతీతం గనుక ప్రాకృతం కాదు. అప్రాకృతం. Not Physical but meta Physical.

అప్రాప్త/ప్రతిషేధ : తటస్థ పడ్డది ప్రాప్తం. పడకుంటే అప్రాప్తం. శాస్త్రంలో ఒక సందర్భం తటస్థపడి దాన్ని కాదని చెప్పవలసి వస్తే ప్రాప్త ప్రతిషేధమని దానికి పేరు. అలా తటస్థపడకపోయినా దాన్ని నిషేధించటం పనికిరాదు. నిషేధించటానికి అక్కడ విషయం లేదు. అది అప్రాప్తమే గాని ప్రాప్తం కాదు కదా. అలాంటప్పుడు నిషేధించే అవకాశమెక్కడిది.

అప్రాణ : 'అప్రాణః అమనాః' అని పరమాత్మను వర్ణించింది ఉపనిషత్తు. ప్రాణమంటే క్రియాశక్తి. మనస్సంటే విశేష జ్ఞానం. ఇవి రెండూ పరమాత్మకు లేవు. అది చలనాత్మకం కాదు గనుక అప్రాణం. విశేష జ్ఞానం కాదు గనుక అమనస్కం.

అప్రత్యాఖ్యేయ : ప్రత్యాఖ్యేయం కానిది. ప్రత్యాఖ్యేయమంటే త్రోసివేయవలసినది. ఆత్మ అనాత్మలాగ త్రోసివేసే పదార్థం కాదు. నేను నేననే భావమే కదా ఆత్మ. మరి దేనినైనా త్రోసివేయవచ్చునేగాని నేననే భావాన్ని త్రోసిపుచ్చటం సాధ్యంకాదు. త్రోసివేసే వ్యక్తి ఆ నేనే. కనుక అది ఎప్పుడూ అప్రత్యాఖ్యేయమే. అంటే అహేయమే. Irrefutable.

అప్రత్యక్ష : ఇంద్రియాలకు గోచరిస్తే ప్రత్యక్షం. ఇంద్రియాలతోపాటు మనస్సుకు కూడా అతీతమైతే అది అప్రత్యక్షం. Unperceivable. Inconceivable. పరోక్షమని అర్థం. Absent. ఆత్మ ఏ ప్రమాణానికీ గోచరంకాదు. ఆత్మప్రమాణానికే గోచరించ వలసి వుంటుంది. కనుక మిగతా పదార్థాలలాగా ప్రత్యక్షమయ్యేది కాదని దీనిభావం.

అప్రతీకార : ఒకరు చేసిన దానికి బదులు చేయలేకపోవటం Without reaction or retaliation.

అప్రదేశ : ఒక ప్రదేశమంటూ లేనిది. ఏ ప్రదేశంలోనూ ఇమడనిది. Nonspacial Beyond space. ఆత్మ సర్వవ్యాపకం గనుక అది ఒకానొక ప్రదేశంలో ఉందని చెప్పటం హాస్యాస్పదం. అది ఎప్పుడూ దేశానికీ, కాలానికీ అతీతమైన తత్వం.

అప్రవిభక్త దేశకాల : దేశకాలాలు రెండూ ప్రవిభక్తం కాని అనగా వేరుగాలేని పదార్థాలేవో అవి అప్రవిభక్త దేశకాలాలు. ఆ పదార్థాలు ఒకటి ఆత్మచైతన్యం మరొకటి అనాత్మ ప్రపంచం. ప్రపంచంలో చరాచర పదార్థాలు ఏవి చూసినా ప్రతి ఒక్కదానిలో అస్తీ భాతీ అనే ఆత్మ స్వరూపమూ నామారూపాలనే అనాత్మ స్వరూపమూ రెండూ కలిసి ఉన్నాయి. ఒకటి లేని మరొకటి కానరాదు. సత్‌ చిత్‌లున్న చోటనే నామ రూపాలున్నవి. అవి ఉన్న కాలంలోనే ఇవీ ఉన్నవి. ఒక దానిని విడిచి మరొకటి విభక్తంగా లేవు. కనుక దీనిని బట్టే నామరూపాత్మకమైన ప్రపంచం సచ్చిదాత్మకమైన చైతన్యం కంటే వేరుగా లేదని చెప్పవచ్చు.

అప్రసక్త : ప్రస్తకం కానిది. ఒకదాని సాంగత్యం లేనిది. ఆత్మచైతన్యం. అంతేకాదు, ఏ విషయంలోనూ లగ్నంకాని మనస్సయితే అలాంటి మనస్సు కూడా అప్రసక్తమే. సందర్భానికి సరిపడనిది కూడా అప్రసక్తమే.

అప్రాసంగిక : ఒక ప్రధాన విషయం చెబుతూ ఉన్నప్పుడు మధ్యలో ప్రసంగవశాత్తు మరొక విషయం చెప్పవలసి వస్తే అది ప్రాసంగికం. అలా కానిది అప్రాసంగికం. అంటే మనం చెప్పుకునే ప్రధాన విషయమని అర్థం.

అప్రవృత్త : Un commenced. Un proceeded. ఇంకా ప్రవృత్తం కానిది. ఆరంభం కానిది. ఏ పనీ పెట్టుకొననిది. అన్ని కర్మల నుంచి వైదొలగినదని కూడా అర్థమే. ఒక విషయంలో ఇంకా ప్రవేశించకపోతే చెప్పవలసినదింకా పేర్కొనకపోతే ఆ శాస్త్రం అప్రవృత్తం.