పర్యాప్త : బాగా పొందబడినది. Well obtained. చాలినంత. Sufficient Accomplished. పర్యాప్తకామ. అన్ని కోరికలు లభించినవాడు.

పరాత్పర : పరంకన్నా పరమైన తత్త్వం పరమాత్మ. పరం అవ్యక్తమైన మాయాశక్తి అయితే దానికన్నా పరం మాయాతీతమైన పరమాత్మ. 'అవ్యక్తాత్‌పురుషః పరః.'

పరమార్థ : పరమమైన అన్నిటికన్నా గొప్పదైన అర్ధం. అంటే పదార్ధం. అదే పరమాత్మ. The Universal Reality. The Absolute. The Meaning of the World.

పరావాక్కు/పరాశక్తి : పరమార్ధం అన్నింటికన్నా గొప్ప అర్ధమైతే పరావాక్కు అలాంటి అర్ధాన్ని బోధించే గొప్ప శబ్దం. మాయాశక్తి. పరమాత్మ నాశ్రయించి ఉంటే అది పర. తన్ను తాను పరామర్శించుకొంటే పశ్యంతి. క్రిందికి దిగి సృష్టికి అభిముఖమైతే మధ్యమ. సృష్టిగా మారిపోతే వైఖరి. పరాదశలో ఉన్న ఆ వాక్కు లేదా శబ్దం పరమమైన అర్థాన్నే చెబుతుంది. వాక్కు పరమం. అది చెప్పే అర్ధమూ పరమమే. ఇవే ప్రకాశ విమర్శలని పేర్కొంటారు శివాద్వైతులు. అర్ధాన్ని ఎంతెంత విమర్శిస్తూ పోతే అంతంత దాని ప్రకాశం బయట పడుతుంది. పూర్తిగా విమర్శిస్తే పూర్తిగా అనుభవానికి వస్తుంది. అదే బ్రహ్మానుభవం. ఇది శబ్దార్థ సహాయంతోనే సాధించాలి మానవుడు అని వారి అభిప్రాయం.

పరాకాశ/పరమే వ్యోమన్‌: జడాకాశం కన్నా భిన్నమైన ఆకాశం. అదే చిదాకాశం. The conscious space. పరమార్ధం. దానికి ఉపలబ్ది స్థానమైన బుద్ధితత్వమైనా కావచ్చు. బుద్ధిలో ఉన్న వ్యోమమంటే ఆకాశం. అది జ్ఞానాకాశమే దాని ద్వారానే అసలైన ఆత్మతత్త్వాన్ని పట్టుకోవచ్చు. బుద్ధి వృత్తిగా అదే దిగివచ్చింది. మరలా బుద్ధి వృత్తితోనే దాన్ని గ్రహించవలసి ఉంటుంది.

పరాంతకాల : సగుణ బ్రహ్మానికి దేవమానంలో ఆయుర్దాయం వంద సంవత్సరాలైతే అందులో పూర్వార్ధం పరార్ధమని రెండు భాగాలు. రెండవ భాగమంతమైతే చాలు బ్రహ్మకల్ప మక్కడికి సమాప్తం. అంతవరకూ ఆయనతోపాటు నిర్గుణాభ్యాసం చేస్తున్న సత్యలోక వాసులాయనతోపాటు అసలైన బ్రహ్మ సాయుజ్యం పొంది తరిస్తారు. దానికి పరాంతకాలమని పేరు.

పరార్ధం : బ్రహ్మదేవుని ఆయుర్దాయంలో ద్వితీయార్ధం. లేదా గొప్ప స్థానమని కూడా Supreme Abode అర్ధం చెప్పవచ్చు. 'పరమే పరార్ధే' అని ఉపనిషత్తులోమాట.

పదార్థ : ఒక పదానికి Word అర్థం. Meaning. నామరూపాదికమైన వస్తుజాతమంతా పదార్థమే. ఏదో ఒక పదానికి గోచరించేదే ప్రతి ఒక్కటీ. తత్త్వమసిలో తత్‌ఒక పదం. త్వం ఒక పదం. వాటి అర్ధాలు పదార్ధాలు. త్వం పదార్థం జీవాత్మ అయితే తత్పదార్ధం పరమాత్మ.

పదార్ధ జ్ఞానం : వాటి తాలూకు జ్ఞానం. పదార్ధ జ్ఞానం. ఇవి రెండూ జ్ఞాన రూపంగా ఏకమని భావిస్తే అది వాక్యార్థ జ్ఞానం. ముందు పదార్థ జ్ఞానం సంపాదిస్తే తర్వాత అదే వాక్యార్థానికి దారి తీస్తుంది. దానితో అనుభవం సమాప్తమవుతుంది. పదార్థం Analysis. వాక్యార్థం Synthesis. మొదటిది వికల్పించటం. రెండవది నిర్వికల్పంగా భావించటం.

పరకృతి : నాలుగు విధములైన అర్థవాదాలలో ఇది ఒకటి. పరులు చేశారని చెప్పే మాటకు పరకృతి అని పేరు. Precedent. జనకుడు పూర్వం ఇలా ఆత్మజ్ఞాన నిష్ఠతోనే రాజ్యపరిపాలనం చేశాడని చెప్పటం లాంటిది. ఇది యధార్థమే కానక్కరలేదు. పురాణ ఇతిహాసాలన్నీ అర్థవాదాలనే Allegories పూర్వం పేర్కొని ఉన్నాం. అంచేత అలాంటి వ్యక్తి ఒకప్పుడు ఉన్నాడే అనుకోనక్కరలేదు. అందులోని భావం మాత్రమే మనం తీసుకోవలసింది. అలా తీసుకున్నప్పుడు మనం కూడా సాధనచేసి ఆ బలంతోనే జీవితయాత్ర సాగించవలసి ఉంటుందని బోధపడితే చాలు అదే దాని ప్రయోజనం. పరకృతి అని చెప్పటం ఇలాంటి భావన మనకు స్థిరంగా మనసులో ఏర్పడటం కోసమే.

పరిహార : ఆక్షేపం, పరిహారమని ఇవి రెండు మాటలు. ఒక విషయాన్ని ఖండించినప్పుడు దానికి సమాధానం చెప్పవలసిన బాధ్యత ఉంది. లేకుంటే సిద్ధాంతం నిలవదు. సహేతుకంగా సదృష్టాంతంగా సిద్ధాంతాన్ని బలపరచటానికి పరిహారమనేది చెప్పుకోవలసి ఉంటుంది. పరిహారమంటే ఆక్షేపానికి సమాధానమే. మరేదీగాదు.

పరస్పర : Mutual. అన్యోన్య ఇతరేతర అనే మాటలు కూడా ఇలాంటివే. సాపేక్షమైన ప్రపంచమంతా ఒకదాని కొకటి ముడిబడి ఉన్నది. ఉపకార్య ఉపకారక సంబంధమంటారు దీన్ని. పరస్పరం ఇలాంటి సంబంధం ఉండటం మూలాన్నే దీని కతీతమైన తత్త్వమొకటి దీనికంతటికీ అధిష్ఠానమై ఉండాలని గ్రహించవచ్చు. పరస్పరం అపరస్పరానికి దారి తీస్తుంది.

పరేత : శరీరాన్ని వదిలి వెళ్ళినవాడని అర్థం. ప్రేత అన్నా దీనికి పర్యాయమే. The departed soul. ఇక్కడి నుండి వెళ్ళాడనగానే అసలు లేనివాడని అర్థంకాదు. ఇహంలోగాక పరంలో ఎక్కడో ఒకచోట మరలా తానుచేసిన కర్మఫలాన్ని అనుభవిస్తూ ఉండవలసిందే. అంతేగాక కర్మఫల శేషంతో మరలా జన్మించవలసిందే.

పరాదాత్‌: 'బ్రహ్మ తం పరాదాత్‌యః అన్యత్ర ఆత్మనః బ్రహ్మపశ్యేత్‌.' ఎవడైతే తన స్వరూపం కంటే అన్యంగా ఒక బ్రాహ్మణుడిని, ఒక క్షత్రియుడిని ఇలా ప్రతి ఒక్కదానిని చూస్తూ పోతాడో వాడు బ్రహ్మస్వరూపాన్ని అర్ధం చేసుకోలేడు. బ్రహ్మమును తన రూపంకాదని త్రోసివేస్తున్నాడు. పరాదాత్‌అంటే త్రోసి వేశాడని అర్ధం. ఇది ద్వైత దృష్టేగాని అద్వైత దృష్టి కాదని తాత్పర్యం.

పరోక్షజ్ఞాన : బ్రహ్మజ్ఞానం రెండు విధాలు. ఒకటి పరోక్షం. మరొకటి అపరోక్షం లేదా ప్రత్యక్షం. పర అక్ష. అక్షం అంటే ఇంద్రియం. ఇంద్రియాలకు పరమైనది. దూరమైనది అని శబ్దార్థం. మనసుకు కూడా స్ఫురించకపోతే అది పరోక్షం. శ్రవణ మననాలవల్ల పరోక్ష జ్ఞానం సంపాదించవచ్చు. కానీ అది ఆత్మస్వరూపంగా గుర్తించినప్పుడే అపరోక్ష మవుతుంది. అంటే అనుభవానికి వస్తుంది. లేకుంటే సిద్ధాంత రూపంగానే నిలిచిపోతుంది. దీనికి పరోక్షమని పేరు. Indirect. కనుక ఎప్పటికైనా సాధకుడు దీనిని అపరోక్షంగా మార్చుకోవాలి. అందుకోసం మననానంతరం నిది ధ్యాస సాగిస్తూ పోవాలి. దానివల్లనే పరోక్ష మపరోక్షంగా మారగలదు.

పరమాణువాద : పరమాణువు అంటే Atom పృథివ్యాదుల అతిసూక్ష్మ రూపాలకు అణువులని పరమాణువులని పేరు. ఇవే వాటి విశేషాలు. ఇవి కాలక్రమేణా ప్రకటమై పంచభూతాలుగా ఏర్పడ్డాయని కణాదుని సిద్ధాంతం. దీనికే పరమాణు వాదమని పేరు. పరమాణువులే ప్రపంచ సృష్టికి మూలమనే సిద్ధాంతమిది. అంతకు ముందు లేని కార్యం కారణం నుంచి క్రొత్తగా ఆరంభమవుతుందని కూడా పేర్కొంటారు వీరు. కనుక వీరి వాదానికి ఆరంభవాదమని కూడా మరొకనామధేయం. కార్యం పుట్టకముందు లేదని చెబుతున్నారు కాబట్టి అసత్కార్య వాదమని కూడా దీనికే పేరు The Theory of Creation అని వ్యవహరిస్తారు దీనిని.

పరమాత్మ : అండ పిండాదులన్నిటికీ సాక్షియైన చైతన్యం. అన్ని ఉపాధులనూ వ్యాపించి అన్నిటినీ తనలో కలుపుకొన్న సామాన్య చైతన్యం. నిర్మలమైన తత్త్వం. బ్రహ్మం.

పరిణామవాద : ఇంతకుముందు చెప్పిన వాదానికి భిన్నమైన వాదమిది. వారు కార్యమంతకు ముందు అసత్‌అని ప్రతిపాదిస్తే వీరు అసత్తుగాదు సత్‌అని వాదిస్తారు. కనుక దీనికి సత్కార్యవాదమని పేరు. కారణంలో గుప్తంగా ఉన్న కార్యమే తరువాత పరిణమించి ప్రస్తుత రూపంలో మనకు కనపిస్తున్నది కాబట్టి దీనికి పరిణామ వాదమని పేరు వచ్చింది. ఎప్పుడూ కార్యముందంటారు గనుక సత్కార్యవాదం కూడా అయిందిది. The Theory of Evolution. దీనిని ప్రతిపాదించినవాడు కపిలుడు. ఇది అద్వైతానికి ఒక గీటు తక్కువ అయినా చాలావరకు ఉపయోగిస్తుంది. కారణమేమంటే కారణం లాగే కార్యం కూడా సద్రూపమని వీరి సిద్ధాంతం. అంతేగాక పరిణమించక పూర్వం కారణంతో అది ఏకమై కారణంగానే నిలిచి పోయిందని చెబుతున్నారు కాబట్టి ఒకవిధంగా అద్వైత వాదాన్ని వీరు అంగీకరించినట్టే. ఎటువచ్చీ పరిణమించిన తరువాత కార్య కారణాలకు భేదం చెప్పటం ఒకటి. మరలా కార్యం అభావమై పోతుందని చెప్పటమొకటి ఇందులో ఉన్న పొరబాట్లు.

పర్యుదాస : ఒక వర్గంలోనుంచి ఒకానొక దాన్ని కేటాయించి దానికి మాత్రం ఆ సూత్రం వర్తించదని చెప్పటానికి పర్యుదాసమని పేరు Exemption.

పర్యంత : ఒకదాని చివరి భాగం. అగ్రం. అంచు లేదా అంతవరకు అని కూడా అర్ధమే. బ్రహ్మపర్యంతం అంటే బ్రహ్మదేవుడి వరకు.

పశు : 'పాశ్యతే బధ్యతే ఇతి పశుః.' కట్టివేయబడేది పశువు. 'పశ్యతీతి పశుః.' ఊరక అమాయకంగా చూచేదని కూడా అర్థమే. జంతువు. వాసనా జ్ఞానం తప్ప వివేక జ్ఞానం లేదు వాటికి. అది లేని మానవుడు కూడా పశుతుల్యుడే. అది ఉన్నా కూడా సంసారపాశంతో బద్ధుడయ్యాడు కాబట్టి నిజానికి మానవుడూ పశువే. ద్విపాత్‌పశువు.

పశుపతి : పాశబంధానికి అతీతుడు. పశువులైన జీవులకు అధిపతి ఈశ్వరుడు.

పాశ : బంధం. సంసార బంధం.

పశ్యంతీ : పరమేశ్వరుని మాయాశక్తి సంకల్ప రూపమైనది. మొదటిది పరా. పరాస్య శక్తిః. పరమాత్మతో ఏకమై ఉన్నప్పుడు అది నిశ్చలం. సంకల్పిస్తే అది పశ్యంతి. Planning Power.

పండిత : పండా అంటే ఆత్మవిషయమైన జ్ఞానం. అది ఉన్నవాడు పండితుడు. 'పండితా స్సమ దర్శినః.' అన్నిటిలో వాడు సమంగా పరుచుకొని ఉన్న బ్రహ్మతత్త్వాన్నే చూడగలడు.

పాక్షిక : ఏకదేశం. Partial. ఒక భాగానికి మాత్రం చెందినది. సార్వత్రికం General కానిది.

పాఠ : పఠించేది Reading. శాంతిపాఠమంటే శాంతిని చదువుతూ పోవటం. శాస్త్రంలో కొందరు ఒకవిధంగా చదివితే మరికొందరు మరొకవిధంగా చదువుతుంటారు. దీనికే పాఠభేదమని పేరు. Version. 'ఆత్మాన మాత్మని పశ్యతి' అని ఒక పాఠం. పశ్యేత్‌అని మరొక పాఠం. ఏదైనా అద్వైత వేదాంతంలో సమన్వయమై పోయేదే.

పాత : పడిపోవడం. పక్షపాతం మొదలైన శబ్దాలలో కనిపిస్తుంది. సంసార సాగరంలో పడటమే అసలైన పాతమని అద్వైతుల మాట.

పాత/పాప/పాప్మా : పాతయతీతి. పడగొట్టేదేదో అది పాతకం. మూడింటిలోనూ ఆ లక్షణముంది. కనుక మూడూ ఒకదానికి ఒకటి పర్యాయాలే. సంసారంలో పడగొట్టే మొదటి పాతకం అవిద్య. Nescience. రెండవది కామం. మూడవది కర్మ. ఈ మూడింటికే పాపాలని వేదాంతుల పరిభాష. 'అహంత్వా సర్వ పాపేభ్యో మోక్షయిష్యామి.' అన్ని పాపల నుండి నిన్ను కాపాడతానని భగవానుడి హామీ. పాపాలంటే ఇక్కడ పైన చెప్పిన మూడే. అప్పుడే మోక్షానికి నోచుకోగలం. మనం ఏమైనా శుభకార్యాలు చేసేటప్పుడు పాపాత్మా పాపసంభవః అని చెప్పుకుంటూ ప్రదక్షిణం చేస్తాము. పాపంలోనుంచే జన్మించాను. పాపంతోనే నిండిపోయింది నా స్వరూపమని అర్థం. నిజానికి అలా జన్మించనూ లేదు. నిండనూ లేదు. అజ్ఞానంలో అనుకునే మాట ఇది. జ్ఞానోదయమైతే ఈ జీవుడు అపాప విద్ధుడే. అపహత పాప్ముడే అని శాస్త్రం హామీ ఇస్తున్నది.

పాండిత్య : పండితునికి ఉండవలసిన లక్షణం. ఆత్మజ్ఞానం. అనాత్మ ప్రత్యయ తిరస్కరణమే పాండిత్యమని అర్ధం చెప్పారు భగవత్పాదులు A spiritual enlightenment by which we can do away with the contact of the objective world.

పాద : పదమనే దానికేదో అదే దీనికీ అర్ధం. స్ధానం. గమ్యం. నాలుగవ భాగం. అవస్థ. State. కరణార్థంలో అయితే గమ్యాన్ని చేర్చే సాధనం. కర్మార్థంలో అయితే చేరే స్థానం లేదా సాధ్యం. Distination. ఆత్మకు చెప్పిన నాలుగు పాదాలలో మొదటి మూడు సాధనాలైతే, నాలుగవది వాటిచేత అందుకోవలసిన సాధ్యం. అదే తురీయావస్థ.

పార : అవారమంటే ఇద్దరి. పారమంటే అద్దరి. రెండూ కలిస్తే అవారపార. లేదా పారావార. మహా సముద్రమని అర్ధం. అది ఏదో కాదు. ఈ సంసారమే.

పారగ/పారంగత/పారీణ : ఇలాటి సాగరాన్ని దాటిపోగలిగిన వాడు పారగుడు. పారంగతుడు. పారీణుడు కూడా వాడే. బ్రహ్మజ్ఞానం లేనిదే అలాంటి భాగ్యానికి నోచుకోలేడు ఎవడూ. కనుక పారంగతుడొక్క ఆత్మజ్ఞాని మాత్రమే.

పారమార్ధిక : పరమార్ధానికి సంబంధించినది. Spiritual. అలౌకిక జీవితం. The absolute truth and life. అది కానిది వ్యావహారికం. The relative truth. లౌకిక జీవితం.

పారంపర్య : పరంపరకు Series సంబంధించినది. గురుశిష్య క్రమం. Tradition. సంప్రదాయం.

పారిమాండల్య : పరిమండలమంటే అణువలయం. దానికి సంబంధించిన క్షేత్రానికి పారిమాండల్యమని పేరు. ఇది కణాద సిద్ధాంతమైన వైశేషిక దర్శనంలో వచ్చే పరిభాష.

పారలౌకిక : పరలోకానికి చెందిన సమస్తం.

పారాయణ : పారాన్ని ఆయన అంటే చేరటం. నామపారాయణ మంటే నామావళికి ఏది గమ్యమో దాన్ని అందుకోవటం. నామకీర్తనం కేవలం ఒక ఆలంబనమే. అది గమకమే Means గాని గమ్యం End కాదు. గమ్యం ఆ నామానికి అర్ధమేదో అది. ఆ దేవత స్వరూపం. విష్ణునామాల ద్వారా విష్ణుతత్త్వాన్ని, దేవీ నామాల ద్వారా దేవీ తత్త్వాన్ని అర్ధం చేసుకోవాలి. అదీ నామపారాయణ మంటే. నామం శబ్దమైతే దాని పారమర్థం.

పాశుపత : పశుపతే ఏకైక దైవతమని విశ్వసించే వారి మతం. శైవమతం. పశు, పాశ, పశుపతి అని మూడే దీనిలోని తత్త్వాలు Categories. పశువు జీవుడు. పాశం సంసారం. పశుపతి దీనికి అతీతమైన ఈశ్వరుడు. పాశుపత దీక్షతో పశుప్రాయుడైన జీవుడు పాశచ్ఛేదం చేసుకుని పశుపతి సాయుజ్యం పొందాలి.

పాశుపాల్యం : పశుపాలన. పశు సంరక్షణ. కృషి, పాశుపాల్యం, వాణిజ్యం ఇవి మూడూ వైశ్యజాతికి శాస్త్రం విధించిన ధర్మాలు.

పాషండ : వేదబాహ్యమైన మతం. ఇహాన్నే తప్ప పరాన్ని, దైవాన్ని నమ్మని మతం. ఒకవిధంగా నాస్తికవాదమని భావించవచ్చు.

పింగళా : మేరుదండానికి ఎడమవైపు ప్రసరించే నాడి. కుడివైపు అయితే ఇడ. రెండింటి నడుమనైతే సుషుమ్న. గంగా యమునా సరస్వతులు ఈ మూడింటికీ బాహ్యమైన సంకేతాలు.

పిండ/పిండాండ : పిండమంటే గ్రాసం. కబళం. శరీరమని కూడా లాక్షణికమైన అర్ధం. పిండాండ అంటే అండాకారంగా ఉన్న వ్యష్టి శరీరం. Micro cosm బ్రహ్మాండానికి ఇది ప్రతీక Replica. అందులో ఎన్ని భాగాలున్నవో అన్నింటికి అన్ని అతిసూక్ష్మ రూపంలో ఉన్నాయట మానవ శరీరంలో. కనుకనే అది Macro అయితే ఇది Micro అని పేర్కొంటారు.

పిపీలికా మార్గ : చీమ పోయే మార్గం.మోక్షసాధనలో రెండున్నాయి మార్గాలు. ఒకటి విహంగమ మార్గం. మరొకటి పిపీలికా మార్గం. విహంగమ మంటే పక్షి. అది ఒక చెట్టుమీది నుంచి మరొక చెట్టుమీదికి తిన్నగా ఎగిరి పోగలదు. పిపీలిక అలా పోలేదు. క్రిందికి దిగి మరలా ఆ చెట్టుమీదికి ప్రాకిపోవలసిందే. ఇలా కర్మ భక్తి సమాధి - ఇలాంటి మజిలీలు దాటిపోతూ చివరకు జ్ఞానంతో తరించేవాడిది పిపీలికా మార్గం. మధ్యమాధికారి మందాధికరులకు సంబంధించిన సాధన ఇది. పోతే ఉత్తమాధికారులు విహంగమం లాగా సాక్షాత్తుగానే జ్ఞానం సంపాదించి తరించగలరు. అందరినీ కలుపుకుని చెప్పటం కోసం శాస్త్రం రెండు విధాలుగా సాధన మార్గాన్ని ఉపదేశించింది. మొత్తానికి భక్తిమార్గం మొదటిదైతే జ్ఞానమార్గం రెండవది అని చెప్పుకోవచ్చు.

పిపీలికాది బ్రహ్మపర్యంతం : అత్యల్పమైన చీమ మొదలుకొని అత్యధికుడైన చతుర్ముఖ బ్రహ్మవరకు ప్రాణికోటి ఈ సంసార యాత్ర సాగిస్తూనే ఉన్నది. చిన్నా పెద్దా అని తేడా లేదు. అజ్ఞానంలో కొట్టుమిట్టాడే వరకు అందరూ ఏకమే. జ్ఞానోదయమైనప్పుడే విశిష్టత. జీవులందరూ ఈ ఒక్కమాటలో కలిసి వస్తున్నారు. జీవుని ఉపాధులే గాని ఇవి జీవ సంస్కారాన్ని చెప్పవు. సంస్కారమంటే అది జ్ఞానమే. అలాంటి జ్ఞాని ఏ ఉపాధిలో ఉన్నా ఉచ్చ నీచ భేదం లేదు.

పిప్పలం/పిప్పలాద : పిప్పలమంటే అశ్వత్థం లేదా రావిచెట్టు. ఇక్కడ రావిచెట్టు సంసారమే. దీని పండ్లు సుఖదుఃఖానుభవాలే. అద అంటే భక్షించటం. సుఖ దుఃఖాలను అనుక్షణం అనుభవించటం. పిప్పలాదుడంటే జీవుడని బాహ్యార్ధం. కానీ మొత్తం ఈ సంసార వృక్షాన్ని పెకలించి దీని కతీతమైన పురుషోత్తమ ప్రాప్తినందుకొన్న మహర్షి ఒకడున్నాడు. ఆయనకూ పిప్పలాదుడని పేరు. ఆరుగురు మహర్షుల కాయన బ్రహ్మోపదేశం చేసి తరింపచేశాడని ప్రశ్నోపనిషత్తులోని వృత్తాంతం. బహుశః పిప్పలాన్నంతా భక్షించి జీర్ణించుకొని ఉంటాడాయన.

పుద్గల : శరీరం. ఉపాధి. జైనమత పరిభాష ఇది.

పుర : పట్టణమని అర్థం. శరీరమని వేదాంతుల భాష. పూరించబడినదేదో అది పురం. ఆత్మచైతన్యం దీన్ని ఆపాదమస్తకమూ నిండి ఉన్నది. కనుక పురమని పేరు వచ్చింది. బ్రహ్మజ్ఞానానికి కూడా శరీరమే సాధనమని పెద్దలు చెప్పారు. శరీర మాద్యం ఖలు ధర్మ సాధనం. కనుక పురమనే గాక దీనికి బ్రహ్మపురమనికూడా పేరుపెట్టారు. చైతన్యాన్ని బంధించిందీ ఇదే. దానికి విమోచనం కల్పించేది ఇదే.

పురుష : మానవుడని మామూలుగా చెప్పుకునే అర్థం. కాని వేదాంతుల భాషలో దీనికి జీవుడని అర్థం. ఈశ్వర చైతన్యమే జీవరూపంగా వచ్చి ఈ శరీరంలో ప్రవేశించిది. పురంలో ప్రవేశించింది కనుక పురుషుడయింది. పురుష శబ్దానికి మూడర్థాలు చెప్పారు భాష్యకారులు. 'పురిశయనాత్‌' పురంలో శయనించాడు గనుక పురుషుడయ్యాడు. 'పూరణాత్‌.' శయనించి అక్కడికి ఆగక శరీరాన్ని విశ్వశరీరాన్ని రెండింటినీ పూరించాడు గనుక పురుషుడయ్యాడు. అలా పూరించి సర్వత్రా వ్యాపించి ఉన్నాడు గనుక 'పూర్ణత్త్వాత్‌' పురుషుడయ్యాడు. ఈ విధంగా మూడు భూమికలలో పురుష శబ్దాన్ని నిర్వచించారు. గీతలో క్షర పురుషుడని, అక్షర పురుషుడని, పురుషోత్తముడని ముగ్గురు పురుషులు దర్శనమిస్తారు. ఇందులో క్షర పురుషుడు ఈ కనిపించే సమస్త భూతాలు. అక్షర పురుషుడు కూటస్థమైన మాయాశక్తి. పురుషోత్తముడు ఈ రెండింటినీ అతిక్రమించి ఉన్న ఈశ్వరచైతన్యం అని భాష్యకారుల వ్యాఖ్యానం.

పురుషకార : పురుషుడు చేసే ప్రయత్నం. మానవ యత్నమని అర్థం. Human Effort.

పుర్యష్టక : ఎనిమిది భాగాలతో కూడిన శరీరమని అర్థం. ఇది స్థూల శరీరం కాదు. సూక్ష్మ శరీరం. Subtle Body. దీనికే లింగ శరీరమని మరొక పేరు. పంచతన్మాత్రలు ఒకటి. పంచప్రాణాలు రెండు. పంచ జ్ఞానేంద్రియాలు మూడు. పంచ కర్మేంద్రియాలు నాలుగు. మనస్సు ఐదు. బుద్ధి ఆరు. చిత్తం ఏడు. అహంకారం ఎనిమిది. ఇవే పుర్యష్టకం. జీవుడి ముఖ్యస్థానం. Head quarters.

పురాణ : ప్రాచీనమైనది. పురాతన. పురాపి నవ అని భగవత్పాదులు దీనికి విరిచి అర్థం చెప్పారు. పురాపి అంటే పాతదైనా నవ ఎప్పటికప్పుడు క్రొత్తగా కనపడేది ఆత్మతత్త్వం. ఆత్మ అనేది అనాది నుంచీ స్వతస్సిద్ధంగా ఉన్న తత్త్వమే. కానీ ఇప్పటికీ సరిక్రొత్తగానే మానవుడికి భాసిస్తుంటుంది. దూరదూరంగానే ఉండిపోతుంది. కాని స్పష్టంగా అనుభవానికి రావటం లేదు. కనుకనే పురాణ అనే మాట దానికి సార్థకం.

పురుషార్థ : పురుషుడు కోరేది. మానవ జీవితానికి గమ్యమైనది. ఇవి నాలుగు. ధర్మ అర్ధ కామ మోక్షాలు. ఇందులో 2, 3 ఐహికమైతే 1, 4 ఆముష్మికం. ఐహికం వినాశి. ఆముష్మికం అవినాశి. అందులో కూడా ధర్మం చివరకు వినాశమై పోయేదే. ఎప్పటికీ నశించనిది మోక్షం. కనుక అది ఒక్కటే పరమ పురుషార్థ మన్నారు వేదాంతులు.

పూషా : పోషించేవాడు. సూర్యుడు. తేజస్సు జలము రెండూ ప్రసాదిస్తూ ప్రాణుల జీవనానికి ఆధారమైన వాడు అని అర్థం.

పిష్టపేషణ : పిసికిన పిండినే మరలా పిసుకుతూ పోవడం. చర్విత చర్వణం లాంటిది. అంటే చెప్పిన మాటే చెప్పటం. క్రొత్తగా చెప్పేదేమీ లేదని భావం. ఇది శాస్త్రానికి పనికిరాదు. ఆ మాటకు వస్తే ఏ ప్రమాణమైనా మరొక ప్రమాణం చెప్పిన విషయాన్ని చెప్పకూడదు. ఒక క్రొత్త విషయాన్ని చెప్పినప్పుడే దానికి ప్రామాణ్యం Authority ఏర్పడుతుంది.

పౌనఃపున్య/పౌనరుక్త్య : Repetition మరల మరల చేయటం. చెప్పటం. ఇది కూడా శాస్త్రంలో ఒక దోషమే. ఒక సత్యాన్ని ఒక్కమారు చెప్పినప్పుడే దానికి అందం చందం. అలాకాక మాటిమాటికీ చెబుతూ పోతే విసుగు జనించవచ్చు. కాని ఇది లోకవ్యవహారంలో దోషమైనా ఆధ్యాత్మిక రంగంలో పునరుక్తి దోషం గాదన్నారు భగవత్పాదులు. కారణం అది అర్థం చేసుకోవడానికి కష్టం గనుక మాటిమాటికీ బోధించవలసిన ఆవశ్యకత ఎంతైనా ఉంది.

పౌర్వాపర్య : పూర్వాపర భావం. Pros and cons ముందు వెనుకల క్రమం. శాస్త్రంలో ఒక విషయాన్ని ప్రతిపాదించేటప్పుడు ఇది తప్పకుండా పాటించవలసి ఉంటుంది. అప్పుడే సహేతుకంగా ప్రతిపాదించగలడు శాస్త్రజ్ఞుడు. అర్థం చేసుకోగలడు అధికారి.

పౌరుషేయ : పురుషుడికి సంబంధించినది. పురుషుడు తన బుద్ధిబలంతో ఆలోచించి చెప్పినది. వ్రాసినది. మనం సృష్టించిన వాఙ్మయమంతా ఇలాంటిదే. మానవుడి బుద్ధిలో తరతమ భావం ఉంటుంది. హెచ్చుతగ్గులుంటాయి. భ్రమ ప్రమాదాలుంటాయి. కనుక అతని సృష్టిలో కూడా పరిపూర్ణత ఆశించలేము. పరిపూర్ణం కాకుంటే అది సత్య మనిపించుకోదు. కనుక అసలైన సత్యం పౌరుషేయం కాదు. అపౌరుషేయం అన్నారు Beyond Human mind పెద్దలు.

ప్రకరణ : సందర్భం Context. ఒక విషయం ప్రస్తావన చేయటం. ప్రస్తావించబడిన విషయానికి ప్రకృతమని Commenced వ్యపదేశం.

ప్రకాశ : Public. Exposed. బయటపడి కనిపించటం. స్ఫురించటం. బ్రహ్మచైతన్యం ఎప్పుడూ సచ్చిద్రూపంగా సర్వత్రా ప్రకాశిస్తూనే ఉంది. నామరూపాల చేత వాస్తవంలో అది మరుగుపడలేదు. తద్ద్వారా కూడా అదే స్ఫురిస్తున్నది. అయితే వస్తుసిద్ధంగా భాసిస్తున్నా బుద్ధిసిద్ధం కానంతవరకూ అనుభవానికి రాదు. అంచేతప్రకాశానికి విమర్శ తోడు కావాలి. ప్రకాశ Awareness శివస్వరూపమైతే, విమర్శ శక్తి స్వరూపమని శివాద్వైతుల పరిభాష. దీనికి అద్వైతుల పరిభాషలో సచ్చిత్తులని వ్యవహారం. శివతత్త్వమీ చిత్తే. శక్తి తత్త్వమీ సత్తే అద్వైతులకు.

ప్రకృతి : 'ప్రకర్షేణ కరోతీతి ప్రకృతిః' బాహుళ్యంగా చేస్తూ పోయేది. ఈశ్వరుని మాయాశక్తికి ప్రకృతి అని, మాయ అని, అవ్యాకృతమని, అక్షరమని పేరుపెట్టారు అద్వైతులు. ఇదే ఉపాదాన కారణం ప్రపంచానికి. ఇది ఈశ్వరుడికి ఎప్పుడూ అధీనమై ఉండాలిగాని స్వతంత్రంకాదు. కాగా సాంఖ్యులు దీని నంగీకరించరు. వారీ ప్రకృతిని ఈశ్వర శక్తి అని భావించరు. ఇది తనపాటికి తానే ప్రపంచసృష్టి చేస్తున్నదని వాదిస్తారు. దీనికి వారు ప్రధానమని పేరుపెట్టారు. కనుకనే వారికి ప్రధాన కారణవాదులని నామధేయం. ప్రకృతి అంటే మరొక అర్థముంది. పూర్వ జన్మలలో చేసుకొన్న కర్మ జ్ఞాన సంస్కారం వర్తమాన జన్మలో ప్రకటమై ఫలితానికి వస్తే దానికి కూడా ప్రకృతి అని పేరు. 'ప్రకృతిం యాంతి భూతాని' అని గీతా వచనం. ప్రకృతి అంటే అవిద్య అని కూడా అర్థమే. 'పురుషః ప్రకృతిస్థో హి' అని ప్రయోగం.

ప్రక్రమ : ఆరంభం. చక్కని క్రమమని కూడా అర్థమే.

ప్రక్రియా : ఒక మార్గం. Method. Technique. విధానమని అర్థం.

ప్రక్షిప్త : వేయబడినది. కలిపినది. మధ్యలో చేర్చినది. Incorporated. Interpolated దూరంగా విసిరేసినది. త్రోసిపుచ్చినదని కూడా అర్థమే. Thrown out.

ప్రచ్ఛన్న : మరుగుపడిన. Hidden. ప్రకాశానికి వ్యతిరిక్తమైనది. Private. ఆత్మచైతన్యం నామరూపాలచేత ప్రచ్ఛన్నమైనది కనుకనే దీనిని మరల ప్రకాశింపజేసుకోవలసిన అవసరం ఏర్పడింది.

ప్రతిభాన : ప్రతి ఒక్కటీ స్ఫురించటం. అలాంటి స్ఫురించే శక్తి Genious. ప్రతిభ అని కూడా పేర్కొంటారు.

ప్రతిభాస : వస్తుతః లేకున్నా ఉన్నట్టు భాసించటం. False Appearance. స్వప్నం లాంటి అనుభవమిది. అలాంటి పదార్థానికి ప్రాతిభాసికమని పేరు. పారమార్థికానికి వ్యావహారికానికి మధ్యస్థమైన దశ.

ప్రచ్యుత : జారిపడినది. అదే జీవభావం. పడకపోతే అచ్యుత. అదే ఈశ్వర భావం. ఈ ప్రచ్యవనం కూడా మన భావనే. వాస్తవం కాదు అన్నారు గౌడపాదులు.

ప్రజా : ప్రకర్షేణ జాయతే ఇతి. ఏది తరచూ జన్మిస్తుందో అది జీవజాలం. అలా జన్మించటం ప్రజననం. ప్రజననేంద్రియం అంటే గోప్యేంద్రియం అని కూడా అర్థమే. Genital Organ.

ప్రజ్ఞా/ప్రజ్ఞాన : 'ప్రజ్ఞా త్రైకాలికీ మతా.' త్రికాలాలకు సంబంధించిన జ్ఞానం. విశేష జ్ఞానం కాక సామాన్యమైన జ్ఞానం. సమష్టి జ్ఞానం. పూర్ణజ్ఞానం. ఇలాంటి పరిపూర్ణ జ్ఞానమే బ్రహ్మస్వరూపం. 'ప్రజ్ఞానం బ్రహ్మ. తమేవ ధీరో విజ్ఞాయ ప్రజ్ఞాం కుర్వీత బ్రాహ్మణః' ఆ బ్రహ్మతత్త్వాన్ని ముందు విజ్ఞానరూపంగా గ్రహించి తరువాత ప్రజ్ఞాన రూపంగా దానిలో స్థిరపడాలని ఉపనిషత్తు చెప్పిన మాట.

ప్రజ్ఞానఘన : బ్రహ్మస్వరూపం. ముందు చెప్పినట్టు ప్రజ్ఞేయమేమాత్రమూ లేని కేవల ప్రజ్ఞానమే అని అర్థం. ఘనమనే మాట సాంద్రమైన పదార్థాన్ని చెబుతుంది. అందులో ఆ పదార్థ లక్షణమే తప్ప దానికి విజాతీయమైన లక్షణం ఉండరాదు. ఉంటే అది ఘనం కాదు. ప్రస్తుతం బ్రహ్మతత్త్వంలో ప్రజ్ఞానమే తప్ప ప్రజ్ఞేయం లేదు గనుక అది ప్రజ్ఞాన ఘనమన్నారు Pure un adulterated consciousness.

ప్రణవ : 'ప్రకర్షేణ నూయతే. స్తూయతే ఇతి.' ఎక్కువగా ఉచ్ఛరించబడేది. స్తుతించబడేది అని అక్షరార్థం. ప్రణవమంటే ఓంకారమే. అ ఉ మ ఈ మూడక్షరాల సంపుటీ కరణమే ఓం అనే మంత్రం. ఇది సకల వేదసారమని వేదాంతుల వచనం. పరాపర బ్రహ్మతత్త్వాలను పట్టుకోవటానికి ఇది సాధకులకు ఆలంబనం అని కూడా వారు పేర్కొంటారు.