హవన : అగ్నిహోత్రంలో హోమం చేయటానికి పేరు. ఇది భౌతికం కావచ్చు. ఆధ్యాత్మికమూ కావచ్చు. మొదటిది బహిర్యాగమైతే రెండవది అంతర్యాగం. Spiritual sacrifice. అగ్నిహోత్ర మిక్కడ ఆత్మచైతన్యమే. హవనం చేయవలసినది ఆజ్యమూ దధి ఇలాంటివి కావు. మానసికమైన వాసనలు. బ్రహ్మార్పణం బ్రహ్మహవిః అని గీతా శ్లోకం.

హనన/హంతా/హత : హననమంటే వధించటం. హంత వధించేవాడు. హత వధింపబడినది. ఆత్మ ఎప్పుడూ ఈ మూడింటితోనూ సంబంధం లేనిదే. ఎవడైనా హననం చేశాడంటే అది ఆత్మను కాదు. దాని ఉపాధి అయిన శరీరాన్ని. 'ఆత్మ హనో జనాః నహినస్తి ఆత్మనా' ఆత్మానం అనేచోట ఆత్మను హత్య చేయటమనే మాట కూడా వినిపిస్తుంది. కాని అది వాస్తవంగా హత్య చేయటం కాదు. ఒక హతమైన పదార్థం మనకు మరలా ఎలా కనపడదో అలాగే యావజ్జీవమూ మనకు మన ఆత్మస్వరూపం కనపడకుండా మరుగుపడి పోయింది. కాబట్టి మరుగు పడటమనే అర్థంలో హననమని, హత్య అని మాటలు ప్రయోగించింది శాస్త్రం.

హాన/ఉపాదాన : వదిలేయటమని, పట్టుకోవటమని అర్థం వీటికి. ప్రపంచంలో వదిలేయ వలసినది అనర్థం. దానికి ప్రతిగా పట్టుకునేది ఉపాదానం. సుఖాన్ని పట్టుకుంటూ దుఃఖాన్ని వదిలేస్తాడు మానవుడు. హానోపాదానాలు అంటే ఇవే.

హేయ/ఉపాదేయ : కాని ఆత్మవిషయంలో ఇలాంటి హానోపాదానాల కవకాశం లేదు. ఎందుచేతనంటే సర్వవ్యాపకం కాబట్టి అది ఉపాదేయం కాదు. దగ్గరకు తీసుకునేది కాదని అర్థం. మన స్వరూపమే కాబట్టి హేయం కాదు. త్రోసిపుచ్చేది కాదని భావం. కనుకనే ఆత్మ అంటే అహేయం. అనుపాదేయం అని వర్ణిస్తారు వేదాంతులు.

హేతు : కారణమని అర్థం Cause. హేతువాదమంటే కార్యకారణ సంబంధం చూపుతూ ప్రతివాదితో వాదించటం. Argumentation. అప్పుడే ఒక సత్యాన్ని నిరూపించగలం.

హేత్వాభాస : హేతువులాగ పైకి కనపడేది. లోతుకు దిగిచూస్తే ప్రతివాది చూపిన హేతువు తేలిపోతుంది. ఇలాంటి దానికి హేత్వాభాస False reasoning అని పేరు.

హేతు/హేతుమత్‌: హేతువు. అలాంటి హేతువు కలిగిన దానికీ ఉండే పరస్పర సంబంధం. కార్యకారణ సంబంధం అనే మాటకిది పర్యాయపదం. Cause and effect relationship.

హోమ : అగ్నిహోత్రంలో ఆహుతి చేయటం. దేవతలను మంత్ర పూర్వకంగా ఆహ్వానించటమని అసలైన అర్థం. కనుకనే ఆహుతి, ఆహావ అనే రూపాలు ఏర్పడ్డాయి. ఆహుతి అంటే ఆహూతి అనే దాని రూపాంతరమే. హ కారమే స కారంగా మారటం మూలాన హోమమనే దానికి సోమమనే మరొక పర్యాయ పదం కనిపిస్తుంది. స కార హ కారాల విపరిణామమిది.

హరణ/హృత : తీసుకుపోవటం. ప్రక్కకు తప్పించటం. అలా తప్పింపబడినది హృతం. అజ్ఞానమనేది ఆత్మస్వరూపాన్ని అలాగే హరించింది. దానిచేత మన స్వరూపం హృతమైంది కనుకనే ఉన్నదున్నట్టు పట్టుకోలేకపోతున్నాడు మానవుడు. అజ్ఞానేన అపహృతం జ్ఞానం అని శాస్త్రం చాటిచెపుతున్నది. హరించేది కనుకనే మాయాశక్తికి హ్రీ అనే పేరు పెట్టారు పెద్దలు. దానికి మారుగా శ్రీ అని మరొక నామం కూడా ఉంది మాయాశక్తికి. ఆత్మను శ్రయించేది అంటే అంటి పట్టుకునేది కనుక శ్రీ. మొదటిది అవిద్యారూపమైతే రెండవది విద్యారూపం.

హృత్‌/హృదయ : రెండింటికీ హృదయమనే Heart అర్థం. శరీరంలో ఎడమవైపు పుండరీక ఆకారంగా ఉన్న భాగం. కానీ హృదయానికీ బుద్ధికీ తేడా లేకుండా రెండింటినీ ఏకంచేసి పేర్కొంటారు వేదాంతులు. దానికి కారణం రెండింటినీ కలుపుతూ ఒకే ఒక సిర కపాలం వరకూ ప్రసరిస్తూ ఉండటమే. తద్ద్వారా రక్తం పైకి వెళ్ళిపోయి దాని బలంతో బుద్ధి పనిచేస్తుంది. కనుక రెండింటికి ఉన్న ఈ అవినాభావాన్ని దృష్టిలో ఉంచుకుని ఏకంగా వర్ణించటం జరిగింది. హృది అయం అని చమత్కారంగా మరొక అర్థాన్ని చెప్పాయి ఉపనిషత్తులు. హృది అంటే హృదయంలో అయం అంటే ఆ పరమాత్మ జీవరూపంగా వచ్చి కూచున్నాడు. అందుకే హృదయం అనే పేరు సార్థకమయిందని చెబుతారు ఉపనిషదృషులు.

హిరణ్యగర్భ : హిరణ్యమంటే బంగారమని వాచ్యార్థం. బంగారమంటే ఇక్కడ భౌతికమైన లోహమని కాదు. లాక్షణికంగా చెబితే బంగారం జ్ఞానప్రకాశమే. అది గర్భంలో గుప్తం చేసుకున్న వ్యక్తి ఎవడో అతడు హిరణ్యగర్భుడు. కార్యబ్రహ్మమని అర్థం. అంటే పరమాత్మే సగుణ రూపంగా హిరణ్యగర్భుడయ్యాడు. గుణాలు ఆవరించినా అందులో హిరణ్యం అంటే బంగారులాగా ప్రకాశించే చైతన్యం తొంగి చూస్తూనే ఉంది. కనుకనే హిరణ్యగర్భుడనే పేరు వచ్చింది.