Advaita Vedanta

Back

Page 27

వ - 2

×
వానప్రస్థ : వనాలకు ప్రయాణం చేసేవాడని శబ్దార్థం. నాలుగు ఆశ్రమాలలో మూడవది. గార్హస్థ్యం గడచి సన్యాసం తీసుకొనే మధ్యలో చెప్పిన ఆశ్రమం. ఆ రోజులలో భార్యాభర్తలు అరణ్యాలకు వెళ్ళారేమో గాని ఇప్పుడక్కరలేదు. పిల్లలకు కుటుంబ భార మప్పచెప్పి ముసలివాళ్ళిద్దరూ సత్సంగంతో జీవిత శేషం చక్కగా గడప గలిగితే చాలు. అదే వానప్రస్థం. అలా గడుపుతూ ఇద్దరిలో ఒకరు కాలం దీరిపోతే అదే సన్యాసం. కుచేలుడు అలాగే చేసి తరించాడు భాగవతంలో.

×
వ్రాత్య : సంస్కారహీనుడికి వ్రాత్యుడని పేరు. అలాంటి వాడికి ఉత్తమగతులు లేవని శాస్త్రం చెబుతున్నది. కాని ఉపనిషత్తులో అగ్ని దేవుడిని వ్రాత్యుడని సంబోధించారు దేవతలు. అక్కడ వ్రాత్యుడంటే సహజంగానే పరిశుద్ధుడని వేరే సంస్కార మతనికి అక్కరలేదని భావమట.

×
వాద : వాదించటం. ఒక సత్యాన్ని నిలబెట్టడానికి చేసే చర్చ. Debate or discussion. ప్రతివాదిని ఖండించటమే ధ్యేయం కాదు. సత్యాన్ని ప్రతిపాదించటం. 'అర్థ నిర్ణయ హేతుః వాదః' అని భాష్యకారుల సుభాషితం.

×
వామనీ-భామనీ : అక్షి పురుష విద్యకు విశేష కోణాలు. అది అన్ని కోరికలనూ సాధకుడికి అందిస్తుంది కాబట్టి వామని - అన్ని తేజస్సులనూ వ్యాపించి వెలుగుతుంది గనుక భామని.

×
వామకేశ్వరి : వమనాత్‌వామా. విశ్వాన్నంతా వమనం చేసేది వ్రెళ్ళగక్కేది వామ. పరమేశ్వరుని మాయాశక్తి. ఆవిడే ఈశ్వరి. వామకేశ్వరి. క్రియాశక్తి. ఆయన దక్షిణామూర్తి జ్ఞాన స్వరూపుడైతే, ఆమె వామ క్రియా స్వరూపిణి.

×
వాక్య : ఒక సంపూర్ణమైన అర్థమిచ్చే పద సమూహం. ఇది లౌకికమని అలౌకికమని రెండు విధాలు. లౌకికం ఆయా రచయితల గ్రంథాలలో లోకుల వ్యవహారంలో కనిపించేది. ఇది పౌరుషేయ మంటారు. అలౌకికం వేద శాస్త్రాలలో కనిపించేది. అది పారమార్థికమైన సత్యాన్ని చెప్పేది కనుక అలౌకికం అపౌరుషేయం. తత్త్వమసి మొదలైన మహావాక్యాలు ఇలాంటివి.

×
వాసనా : చిత్తవృత్తులే మనస్సులో బాగా పేరుకొనిపోతే వాటికి వాసనలని పేరు Impressions. సంస్కారాలని కూడా పేర్కొంటారు. ఇవే బహు జన్మలనుంచి ప్రోగు చేసుకున్న సంచిత కర్మ. వర్తమాన జన్మలో వృత్తులుగా పరిణమించాయి. ఇవి మరలా బలం పుంజుకొని వాసనలౌతాయి. వృత్తి సంస్కార చక్రమన్నారు యోగ శాస్త్రజ్ఞులు. ఇది ఒక విషవలయం. సంసారానికిదే మూలం గనుక కారణ శరీరమని దీనికి పేరు వచ్చింది. దీనికి జవాబు ఈశ్వర వాసన ఒక్కటే. 'ఈశా వాస్య మిదమ్‌సర్వం.' ఈశ్వర వాసన అనే శుభవాసన ఈ ప్రాపంచకమైన అశుభ వాసన లన్నింటికీ ప్రహాణకం.

×
వికల్ప/వికార : ఒక వస్తువు అనేక విధాలుగా భాసిస్తే అవి దాని వికల్పాలు లేదా వికారాలు The forms of a substance or changes.

×
విశేష : విశేషాలన్నా వికల్పాలే. వికారాలే. అన్నీ ఒకదానికొకటి పర్యాయాలు. సామాన్యానికి Universal అని, విశేషానికి Particular అని భాషాంతరం. నామరూప క్రియలన్నీ విశేషాలే. సామాన్య రూపమైన సచ్చిత్తులే నామరూపాది విశేషాలుగా భాసిస్తున్నవి. వీటిద్వారా గోచరిస్తున్నది ఆ సామాన్యమే. ఇవి దానికి కేవలం ఉపాధులు Media.

×
వికల : సకలానికి వ్యతిరేకి. కళలంటే భాగాలు. అంశలు. ఎక్కడికక్కడ అవి విడిపోతే అలాంటి పదార్థం వికలం Deformed ఖండమని అర్థం.

×
వికృత : Changed మారిపోయినది. రూపాంతరం చెందినది. ప్రపంచమంతా చైతన్యవికారమే. దాని వికృతమైన రూపమే.

×
విక్రియా : వికారమనే మాటకు పర్యాయమే Synonym.

×
వికాస : విస్తరించటం Expansion. చైతన్య వికాసమే సృష్టి. విలాసమన్నా అర్థమిదే.

×
విక్షేప : సంక్షేపానికి వ్యతిరిక్తం. చెదరిపోవటం Distraction మాయాశక్తికి రెండు ముఖాలు. ఒకటి ఆవరణం. అది చైతన్యాన్ని కప్పి సంకుచితం చేసి చూపుతుంది. ఇదే జీవభావం. రెండవది విక్షేపం. ఇది రెచ్చగొట్టి ప్రపంచాన్ని బయట పెడుతుంది. ఇదే జగద్భావం.

×
విగ్రహ : సంగ్రహానికి ప్రతిగా చెప్పేమాట. విడిపోవటమని అర్థం. వేరై పోవటం. ఆకారం, మూర్తి, శరీరం, ఉపాధి అని కూడా అర్థమే.

×
విగాన : సంగానానికి వ్యతిరేకి. సంగానమంటే కుదురుబాటు. చెల్లుబాటు. సరిపడటం. Concordance. విగానమంటే సరిపడక పోవటం Disconcordance.

×
విచక్షణ : చక్షణమంటే చూడటం. విశేషంగా విమర్శించి చూస్తే విచక్షణం, మంచి చెడ్డలను వివేచన చేయటం Discrimination. నిఘాబెట్టి అసలైన తత్త్వాన్ని దర్శించటం కూడా Right vision.

×
విచార : విశేషంగా వివిధరూపాలుగా చరించటం. అన్ని కోణాలనుంచి బాగా పరిశీలించటం, పరిశోధన Enquiry. Investigation. ఆత్మవిచారం, బ్రహ్మవిచారం అంటే ఆ రెండింటి స్వరూపాన్ని చక్కగా ప్రామాణికంగా అర్థం చేసుకోవడమని భావం.

×
విచికిత్సా : సందేహం. ఏదీ తేల్చుకోలేక పోవటం. సత్యమేదో పట్టుకోవటానికి చర్చ చేయటం.

×
విచిత్ర : వైచిత్రి Varied. Multiple. పలువిధములైన పలురకాలు. ప్రపంచ మంతా విచిత్రమని అనంతమని వర్ణిస్తారు శాస్త్రజ్ఞులు. ఇవి రెండే దాని లక్షణాలు. అనేక విధాలుగా భాసించటం విచిత్రమైతే ఆ అనేక లక్షణాలు అలాగే ఎడతెగకుండా సాగిపోవటం అనంతం.

×
విచ్ఛేద : ఎక్కడికక్కడ తెగిపోవటం. ఆగిపోవటం. Break. Gap. నశించి పోవటమని అర్థం. ఇది ప్రపంచ స్వభావమే. విచిత్రమన్నప్పుడు ఎక్కడికక్కడ రంగులు మారవలసినదే కదా.

×
విజాతీయ : సజాతీయం కానిది hitero genous. ఒకే జాతికి చెందక వేరు వేరు జాతులకు చెందినది. ఒకదానికొకటి విలక్షణమైనది. ప్రపంచ లక్షణాలు మూడు. సజాతీయ, విజాతీయ, స్వగత. ఇవి మూడు లేనిది పరమాత్మ. జీవుడిలాగా సజాతీయం కాడు. జగత్తు లాగా విజాతీయం కాడు. నిర్గుణం కాదు గనుక స్వగత భేదం లేదు. మూడింటినీ కలుపుకొన్న అఖండ చైతన్యమని భావం.

×
విజ్ఞాన : విశేష జ్ఞానం. ఇదే జీవభావం. బంధానికి హేతువు. అలా కాక జ్ఞానంలో విశేషమూ విజ్ఞానమే. జ్ఞానం పరోక్షమైతే విజ్ఞానం అపరోక్షం అంటే అనుభవం. 'జ్ఞానవిజ్ఞాన తృప్తాత్మా' అని గీత చాటుతున్నది. విజ్ఞానమంటే స్వానుభవ కరణమని అర్థం చెప్పారు భాష్యకారులు.

×
విలయ : బాగా లయమై పోవటం. కరిగి కనపడకుండా పోవటం. జ్ఞానికి ప్రపంచం అలా కరిగిపోయి స్వరూపంతో ఏకమౌతుంది. దీనికే ఆత్యంతికమని పేరు. అలా కాక దానిపాటికది జరిగితే ప్రాకృతికం.

×
విహార : ఆహార విహారా అన్నారు. విహారమంటే అక్కడ ప్రవర్తన అని అర్థం. ఇంద్రియ వ్యాపారమన్నమాట.

×
విధి/విధాన : ఒకటి తప్పక చేయాలని శాసనం. శాసించి చెప్పినది కూడా విధే. అలా చెప్పే శాస్త్రానికి విధానమని పేరు. Scripture.

×
విద్యా/విద్వాన్‌: 'వేత్తి అనయా ఇతి విద్యా.' దేని మూలంగా ఒక సత్యాన్ని గ్రహిస్తామో అది విద్య. అది రెండు విధాలు. పర అపర. ఋగ్వేదాది వాఙ్మయమంతా అపర. పోతే అక్షరమైన అద్వైత తత్త్వాన్ని బోధించేదొక్కటే, పర. అది కేవలం బ్రహ్మజ్ఞానమే. ఇలాంటి విద్యనందుకొన్నవాడు విద్వాన్‌. అంటే బ్రహ్మజ్ఞాని అని అర్థం. The realized person. విద్య అంటే బ్రహ్మవిద్యే కాక ఉపాసనకు కూడా పేరుంది. మధువిద్య, పర్యంక విద్య, పంచాగ్ని విద్య అని ఇలాంటివెన్నో విద్యలు ఉపనిషత్తులలో కనపడతాయి. ఆ సందర్భంలో వాటికి ఉపాసన అనే అర్థం చెప్పాలి కాని బ్రహ్మజ్ఞానమని చెప్పరాదు. ఈశావాస్యంలో 'అవిద్యయా మృత్యుం తీర్త్వా విద్యయా అమృత మశ్నుతే' అనేచోట విద్య అవిద్య అని రెండు మాటలు దొర్లాయి. ఇవి జ్ఞానం, అజ్ఞానమని బోల్తాపడే ప్రమాదముంది. అందుకే అవిద్య అంటే విద్యకానిది కర్మ అని, విద్య అంటే కర్మకంటే హెచ్చుస్థాయిలో ఉన్న ఉపాసన అని అంటే దేవతాజ్ఞానమని అర్థం చెప్పారు భగవత్పాదులు.

×
వితండా : తన పక్షమేదో స్థాపించకుండా పరపక్షాన్ని ఖండించటమే ప్రధానంగా పెట్టుకున్న వాదం. నిర్హేతుకమైన నిష్ప్రయోజనమైన తర్కం.

×
వేద/వేదనా : తెలుసుకోవటం, తెలివి, జ్ఞానం. జ్ఞాన బోధకమైన వాఙ్మయం. ఆముష్మికమైన జ్ఞానాన్ని అందించే శాస్త్రం ఋగ్వేదాదులు. ప్రత్యక్ష అనుమాన ప్రమాణాలు రెండింటికీ అతీతమైన ధర్మతత్త్వాన్ని, బ్రహ్మతత్త్వాన్ని చెప్పటానికే వచ్చింది వేదవాఙ్మయం. కనుక ఇది వాటి రెండింటికన్నా ప్రబలమైన ప్రమాణంగా భావిస్తారు మీమాంసకులు, వేదాంతులు ఇద్దరూ కూడా.

×
విత్త : తెలియబడినది. పొందబడినది. జ్ఞానం కావచ్చు. ధనం కావచ్చు.

×
విదిత : తెలుసుకోబడినది Attained.

×
వేత్తా/వివేదీ : బ్రహ్మతత్త్వాన్ని బాగా శ్రవణ మననాదులు చేసి ఉన్నదున్నట్టు గ్రహించిన మేధావి.

×
వితర్క : ఊహించటం. సందేహించటం. పరిపరివిధాల ఆలోచించటం.

×
విదేహ : దేహం కానిది దేహం లేనిది. ఆత్మస్వరూపం. నిరుపాధికమని అర్థం. రెండు విధాలైన ముక్తిలో రెండవది. ప్రారబ్ధం తీరిపోయిన తరువాత మరలా దేహమనేది రాకపోతే దానికి విదేహముక్తి అని పేరు.

×
విదుర : అన్ని తెలిసినవాడు All rounder.

×
విధుర : భార్యలేనివాడు. వీడు ధర్మకార్యాలకు అర్హుడు కాడని పూర్వ మీమాంసకులు, ధర్మానికి కాకపోయినా మోక్షపురుషార్థానికి అర్హత ఉన్నవాడేనని వేదాంతులు అంటారు.

×
విరోధ/విరుద్ధ : Conflict. Contradiction. ఒకదానికొకటి సరిపడక పోవటం. అలా సరిపడని దానికి విరుద్ధమని పేరు. ద్వైతమతాలన్ని పరస్పర విరుద్ధాలైతే అద్వైతం అన్నింటినీ సమన్వయించుకొనేది కాబట్టి అవిరుద్ధమని చాటుతారు వేదాంతులు.

×
విధేయ : విధింపవలసినది. ఒక వాక్యంలో దేనిని గూర్చి చెబుతావో అది ఉద్దేశ్యం. Subject. ఏది చెబుతావో అది విధేయం. Predicate. ఉత్పలం నీలం కలువ న్లలగా ఉన్నది అన్నప్పుడు కలువ ఉద్దేశ్యం నల్లగా ఉండటమనేది విధేయం. మహావాక్యాలకు అర్థం చెప్పేటప్పుడు ఈ బాణీనే మనం అనుసరించవలసి ఉంటుంది. తత్త్వమసి అనే వాక్యంలో త్వంపదార్థం ఉద్దేశ్యమైతే తత్పదార్థం దాన్ని గురించి చెప్పే విధేయం. అంటే ఈ జీవుడు బ్రహ్మమే అని బ్రహ్మత్వాన్ని జీవుడికి విధిస్తున్నదీ మాట. దీనివల్ల జీవభావం తొలగిపోయి బ్రహ్మభావం ఏర్పడుతుంది.

×
వినయ : శిక్షణ Discipline. 'విద్యావినయ సంపన్నే' అని గీత. బౌద్ధవాఙ్మయంలో ఇది చాలా ముఖ్యంగా అలవరచుకోవలసిన లక్షణం. వినయ పిటకమని ఒక ధర్మ సూత్ర గ్రంథమే ఉన్నది.

×
వినాశ : అభావం. లేకుండా పోవటం. అంతేకాదు కనపడకుండా పోవటం. పనికిరాక పోవటమని కూడా అర్థమే. 'బుద్ధినాశాత్‌వినశ్యతి' అని గీత. షద్భావ వికారాలలో ఇది ఆరవది.

×
వినియోగ : ఒక సూత్రం ప్రవర్తించే చోటు. ఒక కర్మ ఆచరించిన తరువాత దానికి పర్యవసానం. 'జపే వినియోగః సాయుజ్యే వినియోగః.' జపంలోనే దానికి ప్రయోజనం. సాయుజ్యంలోనే ఉపయోగమని అర్థం.

×
విపశ్చిత్‌: బాగా దర్శించి అనుభవానికి తెచ్చుకొనే పండితుడు. The seer. వివేచన చేసి గ్రహించగలవాడని కూడా అర్థమే.

×
విపక్ష : సపక్షం కానిది. ప్రతిపక్షం Opposite. విజాతీయం.

×
విపరిణామ : విశేషంగా మారిపోవటం. Mutation. Change. షడ్భావ వికారాలలో నాల్గవది.

×
విపర్యయ : తలక్రిందులు. ఒకదానికొకటి కనపడటం. జ్ఞానప్రతిబంధాలు మూడింటిలో మూడవది. మొదటిది అజ్ఞానం. సర్వమూ ఆత్మేనని తెలియకపోవటం. దానికి మందు శ్రవణం. రెండవది అనాత్మ కూడా ఆత్మే అని ఎలా తెలుసుకోవటమని సంశయం. దానికి మందు మననం. మూడవది ఆత్మేనని గ్రహించినా వ్యవహారంలో అది మరలా అనాత్మ రూపంగా దర్శనమివ్వటం. ఇదే విపర్యయం. దీనికి చికిత్స నిదిధ్యాసనం.

×
విపాక : కర్మపరిపాకం Ripe or mature. పూర్వం చేసుకొన్న కర్మ ఫలితమిచ్చే దశ.

×
విభు/విభూతి : 'విశేషేణ భవతి వివిధ రూపేణ భవతి ఇతి.' అనేక విధాలుగా మారిపోయే సామర్థ్యం. అలాంటి సామర్థ్యమున్నవాడు విభు. ఈశ్వరుడు. ఆయన తాలూకు సామర్థ్యమే విభూతి. దీనికే ఐశ్వర్యమని మరొక పేరు. అష్టసిద్ధులకు కూడా విభూతి అని పేరున్నది.

×
విప్రకర్ష : దూరమై పోవటం. Distance. పదార్థాల మధ్య ఏర్పడే అంతరం. దీనికి వ్యతిరిక్తం సన్నికర్ష. సామీప్యమని అర్థం.

×
విప్రతిపత్తి : ఒక విషయాన్ని దానికి ప్రతిలోమంగా పట్టుకోవటం. Misapprehension. పరిపరివిధాల భావించటం. మతభేదం Difference of opinion. Disagreement. పరస్పరం అంగీకారం కుదరకపోవటం. దీనికి భిన్నంగా సంప్రతిపత్తి అంటే ఐకమత్యమని అర్థం. Agreement.

×
విప్రతిషేధ : Contradiction. సరిపడక పోవటం. విసంవాదమని కూడా పేర్కొంటారు దీన్ని.

×
విప్ర : విశేషంగా దర్శించేవాడు. దేశకాల అవధులను దాటి సత్యాన్ని చూడగలవాడు. Visionary. 'దర్శనా ద్యా తి విప్రత్వమ్‌' అని శాస్త్రకారుల మాట. 'ఏకం సత్‌విప్రా బహుధా వదంతి.' ఒకే ఒక సత్యాన్ని చూచినా ఒక్కొక్కరు ఒక్కొక్క విధంగా భావిస్తున్నారట.

×
విభాగ/విభక్త : వేరుపడటం. Separation. అలా వేరుపడిన పదార్థం విభక్తం. Separate. Divided. ఇదే త్రిపుటికి మూలం. బ్రహ్మం విభక్తం కావటంవల్లనే అది జీవ జగదీశ్వరులుగా భాసిస్తున్నది. ఈ విభాగానికి కారణం ఏదో కాదు. అనాది సిద్ధమైన అజ్ఞానమే.

×
విభావనా/విభావిత : నిఘా పెట్టి చూడటం. నిరీక్షణం. Keen observation. బాగా లోతుకు దిగి పరామర్శించటం. ప్రస్తుతం ప్రపంచమంతా సత్తేగాక చిత్తుకూడా. లోపల వెలపలా వ్యాపించే ఉన్నది. అయినా సత్తు కనపడ్డంత స్పష్టంగా చిత్తు గోచరించటంలేదు. అది అవిభావిత మయిందంటారు వేదాంతులు. కొంత ప్రయత్నించి చూస్తే స్ఫురణ రూపంగా అదికూడా బయటపడే అవకాశముందని వారు మనకిచ్చే సలహా.

×
విభ్రమ : విశేషంగా కలిగే భ్రమ. తత్త్వాన్ని యథాతధంగా చూడక తలక్రిందులు చేసి చూడటం.

×
విమర్శ : మర్శ అంటే స్పర్శ. విశేష రూపంగా మర్శ అంటే పట్టుకోవటమే విమర్శ. సామాన్య రూపమైన తత్త్వాన్ని విశేషరూపంగా భావించటం. ఇదే సంసారానికి దారి తీస్తున్నది. మరలా విశేషాన్ని సామాన్యంగా పట్టుకోవటం కూడా విమర్శే. అది సాయుజ్యానికి దారిచూపే విధానం.

×
వియోగ : యోగం కానిది. యోగమంటే కలయిక. కలయిక లేకుండా విడిపోవటం. వేరై పోవటం వియోగం. తాపత్రయం. తొలగిపోవటం కూడా వియోగమే. దీనికి వ్యతిరేకి సంయోగం. దుఃఖ సంయోగం సంసారమైతే దుఃఖ సంయోగ వియోగమే మోక్షమని చెబుతున్నది శాస్త్రం.

×
విరాగ : రాగం లేనిది. రాగమంటే Attachment ఒకదానితో తాదాత్మ్యం. Identity. అది లేక నిర్లిప్తంగా ఉండిపోతే అది విరాగం. Detachment.

×
విరతి : తొలగటం. వెనక్కు మళ్లటం. Withdrawl. ఉపరతి అని కూడా పేరు దీనికి. విషయ జాతం నుంచి మనస్సు వైదొలగటమని భావం.

×
విలక్షణ : ఒకదాని లక్షణాలకు విరుద్ధమైన లక్షణం. సంసార లక్షణాలకు విరుద్ధమైన లక్షణాలు ఉన్నది బ్రహ్మం. దానికి నామరూపాలు లక్షణమైతే ఇది సచ్చి ల్లక్షణం. నామరూపాలు విలక్షణం కనుకనే తాము తొలగిపోతూ తమకు విలక్షణమైన బ్రహ్మతత్త్వాన్ని చూపటానికి సమర్థమవుతున్నాయి. ఇది వేదాంత సాధనలో చాలా ఆశ్చర్యకరమైన విషయం.

×
వివక్షా/వివక్షిత : 'వక్తు మిచ్ఛా.' ఒక విషయం చెప్పాలనే కోరిక. Intention or Aim ఏది చెప్పదలిచావో అది వివక్షితం. Intent.

×
వివరణ/వివృత : వివరించటం, బయటపెట్టటం, ప్రకటించటం. అలా వివరించబడినది వివృతం. ఆత్మను దర్శించటానికి దానినే సాధకుడు వరించాలట. అప్పుడు ఆ ఆత్మ తనపాటికి తానే తన స్వరూపాన్ని అతని బుద్ధికి వివరిస్తుందట. అలాంటి స్ఫురణ కలుగుతుందని భావం Revelation.

×
వివిదిషా : 'వేదితుమిచ్ఛా వివిదిషా' ఒక జ్ఞానం సంపాదించాలనే తీవ్రమైన కాంక్షకు పేరు. సన్యాసం రెండు విధాలు. ఒకటి వివిదిషా సన్యాసం. రెండవది విద్వత్స న్యాసం. మొదటిది ఆత్మజ్ఞాన సంపాదన కోసమైతే, రెండవది సంపాదించిన తరువాత సన్యసించటం. మొదటి దానికి ఆశ్రమ సన్యాసమని, రెండవ దానికి పరమార్థ సన్యాసమని పేరు పెట్టారు అద్వైతులు.

×
వివర్త : ఒక పదార్థం తన స్వరూపానికి నష్టం లేకుండా మరొక రూపంగా మారి కనపడడం Manifestation appearance. మృత్తిక తన స్వరూపాన్ని వదలకుండానే ఘట శరావాది కార్యరూపంగా కూడా భాసిస్తున్నది. అద్వైతులు చెప్పే సృష్టి రహస్యమిదే. వారిది ఆరంభవాదం కాదు. పరిణామ వాదం కాదు. వివర్తవాదం. లేనిది వచ్చిందని చెబితే తార్కికుల ఆరంభవాదం. ఉన్నది మారుతుందని చెబితే సాంఖ్యుల పరిణామం. ఉన్నదే రాకుండా మారకుండా మరో రూపంగా భాసిస్తున్నదని చెబితే అద్వైతుల వివర్తం. మృద్ఘటాదులు దృష్టాంతాలైతే బ్రహ్మచైతన్యం చరాచర జగద్రూపంగా కనపడటం దార్ష్టాంతికం.

×
వివాద : విసంవాద. ఒకదానికొకటి సరిపడక పోవటం. Disagreement. దీనికి వ్యతిరేకి సంవాదం, సరిపడడం. Agreement.

×
వివేక/వివిక్త : రెండు పదార్థాలు కలిసిపోయి ఉంటే వాటిని వేరు చేయటం. అది మంచి చెడ్డలు కావచ్చు. నిత్యానిత్యాలు కావచ్చు. అలా వేరుపడిన పదార్థాలకు వివిక్తమని పేరు Distinguished. ఆత్మానాత్మలను వేరు చేయటమే అద్వైతులు చెప్పే వివేకం. ఆత్మలక్షణాలు మనస్సుకు తెచ్చుకొని ఆ దృష్టితో అనాత్మను చూచినప్పుడు ఆత్మ వేరై అనాత్మ అసలు లేకుండాపోయి అదికూడా ఆత్మగానే దర్శనమిస్తున్నది. కాబట్టి ఆత్మానాత్మ వివేకంవల్ల ఆత్మైకత్వమే చివరకు సిద్ధిస్తున్నది. ఆ రెండింటి ఐక్యం చివరకు కలిగే ఫలితమైతే ఆ ఫలితానికి దారి తీసేది మొదటి ఈ వివేకమే. సాధన చతుష్టయంలో మొట్టమొదటి సారిగా మొదటి అంశంగా చెప్పినది ఆత్మానాత్మ వివేకమే.

×
విశద/వైశద్య : స్పష్టమైన, ప్రకటమైన Clear. అలా స్పష్టంగా ఉండే లక్షణం వైశద్యం. Clarity.

×
విశారద/వైశారద్య : ఈ రెండింటికీ కూడా పైన చెప్పిన అర్థమే చెప్పుకోవలసి ఉంటుంది.

×
విశ్వ : ప్రపంచమని అర్థం. పరమాత్మ చైతన్యం సద్రూపంగా ఇందులో ప్రవేశించింది కనుక దీనికి ఈ పేరు వచ్చింది. అంతేకాక అవస్థాత్రయంలో మొదటిదైన జాగ్రదవస్థకు చెందిన జీవ చైతన్యానికి విశ్వుడని పేరు.

×
విష్ణు : 'విశతి, విష్ణోతి.' అన్నింటిలో ప్రవేశించింది, అన్నిటినీ వ్యాపించేది ఏదో అది విష్ణు. All pervasive and all inclusive. త్రిమూర్తులలో ఒకరనే గాక అసలీ మాటకు వేదాంతులు పరమాత్మ అని అర్థం చెప్పారు. 'తద్విష్ణోః పరమం పదం' అంటే పరమాత్మ తత్త్వమని అర్థం. అది సచ్చిద్రూపం కనుక సచ్చిద్విశేషాలైన జీవజగత్తులను వ్యాపించగలదు. సామాన్యమెప్పుడూ విశేషాలన్నింటిలో వ్యాపించి నప్పుడే దానికి ఆ పేరు సార్థకం.

×
విపత్తి : సంపత్తి అనే మాటకు వ్యతిరిక్తమిది. అనుకున్నది అనుకున్నట్టు జరిగితే అది సంపత్తి. అలాకాక మరో రూపంగా, మరో విధంగా జరిగితే దానికి విపత్తి అని పేరు.

×
వితథ/వైతథ్య : తథా అంటే అలాగ. వితథ అలాకాక మరోలా ఉండేది. అంటే సత్యం గానిదని అర్థం. దీని భావమే వైతథ్యం Futility. మాండూక్య కారికలలో రెండవ ప్రకరణానికి పేరు. ప్రపంచమంతా వితథమే. ఆత్మకు భిన్నంగా దానికి అస్తిత్వం లేదు అని ప్రపంచ వైతథ్యాన్ని చక్కగా నిరూపించారు గౌడపాదులు.

×
విశయ : సంశయమనే మాటకు పర్యాయపదం. Doubt. వ్యాఖ్యానానికుండే ఐదు అంశాలలో మొదటిది విషయమైతే Subject matter రెండవది విశయం అని పేర్కొన్నారు. విశయమున్నప్పుడే దాని మీద చర్చ జరుగుతుంది. అసలు సంశయమే లేకపోతే విచారణ లేదు. పరిష్కారమూ లేదు.

×
విశసన : కోసి వేయటం. పశువిశసనం. అంటే పశువును వధించటం. కొన్ని యజ్ఞాలలో మేథ్యమైన పశువును అలాగే వధించి హోమం చేస్తారు. అలా కోతబడిన పశువుకు విశస్తమని పేరు.

×
విశుద్ధ : బాగా శుద్ధమైన, నిర్మలమైన, మాలిన్యంలేని పదార్థమని భావం. అలాంటిదేదో కాదు, ఆత్మచైతన్యమే. నామరూపాదులే మాలిన్యం. వాటి స్పర్శ కూడా లేని జ్ఞాన స్వరూపం గనుక అది ఎప్పుడూ విశుద్ధమే. Pure awareness.

×
విశేషణ/విశేష్య : విశేషమంటే అధికం, అదనం, అతిరిక్తం. ఒక గుణాన్ని చెప్పే మాట. Attribute. గుణమని అర్థం. Quality. అలాంటి గుణంతో కూడిన ద్రవ్యం విశేష్యం లేదా విశిష్టం. That which is qualified. ద్రవ్యం విశేష్యమైతే దాని గుణం విశేషణం. ద్రవ్యానికి, గుణానికి ఉండే సంబంధమిది. రెండూ వేర్వేరు భావాలంటారు ద్వైతులు. ద్రవ్యమే ఉంది. అదే వాస్తవం. దాని విశేషం లేదా గుణం దానికి భిన్నంకాదు. అదే ఆ రూపంలో భాసిస్తుందంటారు అద్వైతులు. ఆత్మానాత్మల వ్యవహారం ఇదే. సంబంధం అని చెప్పవలసి వస్తే అది తాదాత్మ్య Identity సంబంధమని వర్ణిస్తారు వారు. అంటే వస్తువుకు ఆభాసకు ఉండే సంబంధం. నిజంలో అది సంబంధమే కాదు. ఎదుటివారిని తృప్తి పరచడానికి చెప్పే మాటది.

×
వైశేషిక : విశేషాలే సృష్టికి మూలమని వాదించే మతం. కణాదుడు స్థాపించిన మతమిది. పృథివ్యాది తన్మాత్రలకు పరమాణువులని పేరు. Atoms. అవి దేనిపాటికవి విలక్షణం. Distinct. విశేషం. అలాంటి విశేష లక్షణమైన అణువులే సృష్టికి కారణం. ఇదే వారి సిద్ధాంతం. దీనికి Atomic theory of creation అని పేరు.

×
వైభాషిక : బౌద్ధమతంలో ఒక శాఖ. ఆంతరమైన విజ్ఞానమే కాదు. దానికి స్ఫూర్తినిచ్చే బాహ్యజగత్తు కూడా సత్యమేనని అభిప్రాయపడతారు వీరు. కాని విజ్ఞానంలాగా ఇదీ క్షణభంగురమైతే కావచ్చునంటారు.

×
విషమ/వైషమ్య : సమం కానిది విషమం. సరిపోనిది. ఒక దృష్టాంతం ప్రస్తుతాంశానికి చక్కగా అన్వయించకపోతే దానికి విషమ దృష్టాంతమని పేరు. రెంటికీ ఉన్న భేదం వైషమ్యం. Controversion. అంతేగాక సృష్టిలో ఉన్న హెచ్చుతగ్గులు. మంచి చెడ్డలు ఇవికూడా వైషమ్యం క్రిందికే Disparity వస్తాయి. దీనిమీద చాలా చర్చ జరిగింది. ఇది వాస్తవం కాదు కనుక అసలు సృష్టే జరగలేదు గనుక ఈ ప్రశ్న ఉదయించదని అద్వైతులు సమాధానమిచ్చారు.

×
విష్టంభ/విష్ఠిత : గట్టిగా పట్టుకుని ఉండటం విష్టంభం. 'విష్టభ్యాహ మిదం కృత్స్నం' అని గీతలో మాట. పరమాత్మ ఈ ప్రపంచాన్నంతా గట్టిగా పట్టుకుని నిలిపి ఉన్నాడట. పోతే 'హృది సర్వస్య విష్ఠితః' ప్రతి ఒక్కప్రాణి హృదయంలో తిష్ఠ వేసుకుని కూచున్నానని ఆయనే చెప్పాడు. విష్ఠిత అంటే అలా నిశ్చలంగా వచ్చి కూచున్నవాడని అర్థం.