ఆ రెండు ఇతిహాసాలలో ఎన్నో కధా సన్నివేశా లుండవచ్చు. ఎంతోమంది పాత్రలను వారు సృష్టించి ఉండవచ్చు. వారి మనోభావాలూ చేష్టలూ ఎన్నో విధాలుగా వర్ణించవచ్చు. ఆ కధల మీదా పాత్రల మీదా లేదు వారి దృష్టి. అదంతా అర్ధకామాల వరకే Public and Private Life పరిమితం. నాలుగు పురుషార్ధాలలో అర్థకామా లనేవి ఐహికం. జీవిత పరమార్ధమేదో అది మనకు బోధించ లేవవి. భారత రామాయణ కథలెవరికి తెలియవు. అవన్నీ మన దైనందిన జీవితంలో నిత్యమూ మనం చూస్తున్న సన్నివేశాలే. ఆయా పాత్రల కష్టసుఖాల లాంటివే మన జీవితాలలోనూ మనం ప్రతిక్షణమూ అనుభవిస్తూ ఉన్నాము. మనకు లేకపోతే గదా క్రొత్తగా మనం వాటిని పోగు చేసుకోటానికి. ఉన్న కర్మకు ఉపాకర్మ అన్నట్టు అది ఒక లేనిపోని భారం మన మనస్సుకు.
కాబట్టి ఐహికమైన అర్థకామాలు చాలా తగ్గురక మైనవి. ఇవి రెండే కావు పురుషార్థాలు. ఇవి ఐహికమైతే మరి రెండున్నాయి. ఆముష్మికమైనవి. అందులో ఒకటి ధర్మం. మరొకటి మోక్షం. ధర్మమంటేనే చాలు రెండూ కలిసి వస్తాయి. ఎలాగంటే ప్రవృత్తి నివృత్తి అని ధర్మాన్నే రెండుగా విభజించారు మన పెద్దలు. లోకవ్యవహారంలో తలదూరిస్తే అది ప్రవృత్తి ధర్మం. లోకాతీతమైన తత్త్వాన్ని అన్వేషిస్తూ పోతే నివృత్తి ధర్మం. ప్రవృత్తి ధర్మం మంచి చెడ్డలను రెండింటినీ బయటపెట్టి అందులో చెడ్డను పరిహరించి మంచి నాచరిస్తూ పొమ్మని బోధిస్తుంది. నివృత్తి ధర్మమలా కాక దీనికంతటికీ మూలభూత మైనదేదో దాన్ని పట్టుకొని దాని విభూతిగా ఈ సమస్తాన్నీ చూడమని ఉపదేశిస్తుంది. ఈ నివృత్తి ధర్మాన్నే మోక్షమనీ
Page 6
