చిత్రమేమంటే తన ప్రభావం వల్ల అతడు కార్యాన్ని సాధించినా అతని సామర్థ్యం వల్లనే అది తనకు సమకూడినట్టు భావించటం అతణ్ణి దీవించటం. కృతం హనుమతాకార్యం- సుమహ ద్భువిదుష్కరం - మనసాపి యదన్యేన నశక్యం ధరిణీతలే - హనుమంతుడు సాధించిన మహాకార్యం లోకంలో ఎవరూ సాధించలేదని ప్రశంసిస్తూ భృత్యుడి లక్షణాలూ అందులో తర తమ భావాలు ఉగ్గడించి ఇలాంటి మహనీయుడు చేసిన ఉపకారానికి నేను ప్రత్యుపకార మేమి చేయగలనని మధన పడతాడు. ఏష సర్వస్వ భూతస్తు పరిష్వంగో హనూమతః - అని అనన్యలభ్యమైన తన పరిష్వంగాన్ని ఆయనకు ప్రసాదిస్తాడు. ఉత్తరకాండలో కూడా ఆ వీర హనుమంతుడి సేవా ధర్మాన్ని వేనోళ్ల పొగడుతూ ఇలాగే అంటాడు రాముడు. మదంగే జీర్ణతామేతు యత్త్వ - యోపకృతంకపే-నీవీ జీవితంలో గావించిన ఉపకారం నాయీ శరీరంలోనే జీర్ణించిపోవును గాక. నీకు మరలా నేనుపకారం చేయాలంటే నాలాగే నీ కొక కష్టం రావాలని కోరుకోటమే గదా అని చాలగొప్పమాట అంటాడు స్వామి. రాముని స్వామి ధర్మమంటే ఇలాంటిది. ఈ మాటకన్నా విలువైన మనసుకు హత్తుకునే మాట ప్రపంచ వాఙ్మయంలోనే మరొకటి ఉండబోదంటే దానికి తిరుగులేదు.
పోతే స్వామి ధర్మమైన తరువాత వీర ధర్మం. ఇది మనకు యుద్ధకాండలో తార్కాణ మవుతుంది. అసలు యుద్ధమేమిటి. బాల నుంచి ఉత్తర దాకా ఎక్కడబడితే అక్కడ అవుతుంది. కశ్చవీర్యవాన్- అని గదా ప్రశ్నించాడు వాల్మీకి. వీరత్వమనేది రామచంద్రునికి ఆ జన్మసిద్ధం. సూర్య వంశజుడు. ఆది విష్ణువు అవతారం. వీరత్వానికేమిటి లోపం. కాకపక్షధరు డయిన కాలంలోనే తాటకను వధించాడు. మారీచసు బాహులను పీచమడచాడు. శివధనుర్భంగం చేశాడు. పరుశురాముడికి గర్వభంగం చేశాడు. దండకారణ్యవాసులైన ఖరదూషణ త్రిశిరులను శిరశ్ఛేదం గావించాడు. దుందుభి కాయాన్ని పదాంగుష్ఠంతో పారజిమ్మాడు.
Page 57
