సామరస్య ప్రత్యభిజ్ఞ
కాళిదాస ప్రత్యభిజ్ఞ 
ఆ తొందరలో జుట్టు ముడి వీడి చెరివిన పూలదండ జారిపోయింది. జుత్తు ముడి వేసుకొందామని చేతిలోకి తీసుకొన్నదే గాని వేసుకో లేదింతకూ. విలోచనం దక్షిణ మంజనేన సంభావ్య తద్వంచిత వామ నేత్రా - మరొకతి | కాటుక కుడి కంటికి పెట్టుకొని ఎడమ కంటికి పెట్టుకొనే లోపలనే ఊరేగింపు వస్తుంటే శలాక నలాగే చేత బట్టు కొని బయలు దేరిందట. ఎంత సహజ సుందరంగా ఉన్నాయో చూడండీ వర్ణనలు. ఇంతకూ ఇవి పరమేశ్వరుణ్ణి చూడాలని బయలు దేరిన పడతుల వాలకాలు. ఇవే వాలకాలు ప్రదర్శిస్తారు అజుణ్ణి చూడాలని హడావుడిగా పరుగెత్తే కాంతలు కూడా. ఆఖరకు పరస్పరేణ స్పృహణీయ శోభమని వారిని ప్రశంసించినట్టే సమ గుణ యోగమీ జంట అని వీరినీ కీర్తిస్తారా పౌరకాంతలు.
ఏమిటీ వర్ణనలను బట్టి మనం గ్రహించ వలసిన విషయం. జీవితంలో కలిగే ప్రతి అనుభవమూ దేవతల కెలాగో మానవులకూ అలాగే. వారికీ వీరికీ అనుభవంలో తేడా చూడబోడు మహాకవి. అసలు దేవతలనే వారిని మనం చూచామా. చేశామా. మానవుడి భావనే గదా. అందులో ఉన్నతమైన గుణాలతో దేవతల నూహించింది అధమమైన లక్షణాలతో దానవులను భావించింది. పోతే మానవుడీ రెండు వర్గాలకూ మధ్యస్థుడు. మధ్యే తిష్ఠంతి రాజసాః అని కదా శాస్త్ర వచనం. రజో గుణం మానవ లక్షణం. అది చలనాత్మకం గనుక అటూ ఇటూ ప్రసరిస్తుంటుంది. అలాటి దశలో తమస్సును కూలదన్ని సత్త్వాని కనుకూలమైతే అభ్యుదయం మానవుడికి. విక్రమోర్వశీయంలో ఊర్వశిని చెర బట్టు కొని పోతున్నాడు కేశి అనే దానవుడు. తోడి అచ్చర కాంతలంతా వాపోతుంటారు త్రియధ్వం త్రియధ్వమని. అప్పుడే సూర్యోపస్థానం నుంచి మరలి వస్తూ విన్న పురూరవుడా దానవ సైన్యాన్ని పారదోలి వారి నాదు కొంటాడు. దానికి స్వర్గాధిపతి దేవేంద్రుడు సంతసించాడట. ఇంతకూ చెప్పేదేమంటే ఊర్వశి రక్షో బంధం నుంచి బయట పడినా భయంతో కనులు మూత పడి శరీరం
Page 218
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు