సౌందర్య ప్రత్యభిజ్ఞ
కాళిదాస ప్రత్యభిజ్ఞ 
పోతే ఇక ఆఖరి సారిగా మనం చవి చూడవలసిన దాయన గారి ఛందస్సౌందర్యం. ఇది అన్నిటికన్నా అతిలోకమైనది. సంగీతానికి రాగాల లాంటివి కవిత్వానికి ఛందస్సులు. ఏ రాగంలో ఏ పాట కట్టినా కట్ట వచ్చు. కాని ఏ భావాని కేది సరి పడుతుందో ఆ భావ స్ఫూర్తి నది చక్కగా మన కందిస్తుందో లేదో తెలిసి కూర్చిన వాడే గొప్ప వాగ్గేయ కారుడు. త్యాగరాజాదులు వాగ్గేయ కారులని పేరు వడశారంటే ఇలాంటి గాన కళా హృదయాన్ని పట్టు కొన్నందు మూలాన్నే. అలా కాకుంటే సరిపోయినా లేకున్నా ఏదో ఒక బాణిలో ఒక పాట కట్టి దానికీ దీనికీ పొంతన లేక సారస్యానికి బదులు వైరస్యానికే దారితీసేది. అలాగే కవితా రంగంలో కూడా రాగాల లాగానే ఎన్నో ఉన్నాయి ఛందస్సులు. కొన్ని వందలున్నాయి. అనుష్టుప్పు మొదలు కొని స్రగ్దరా వృత్తం దాకా ఉన్నాయి. దేనిలో అల్లినా అల్లవచ్చు నొక శ్లోకం. అన్నిటికీ నాలుగేసి చరణా లుంటాయి. ప్రతి చరణానికీ నియతంగా కొన్ని గణాలుంటాయి. యతి స్థానమూ ఉంటుంది. ఈలాటి హంగుల కేమీ లోపం లేదు. అవి తెలియని కవీ లేడు. ఏ వృత్తంలో ఏ భావం చెప్పినా ఆ వృత్తం దాన్ని కాదనదు. కాని ఏ భావానికే ఛందస్సు వాడితే అందంగా సముచితంగా ఉంటుందో గుర్తించటమే కష్టం. దానికెంతో భావనా అభిరుచూ అనుభవమూ ఉండాలి కవికి. ఇతిహాస కవికన్నా కావ్య కవి కది బాగా అలవడి ఉండాలి. భారత రామాయణాలు మహర్షులు రచించారంటే చాలా వరకు వస్తు ప్రధానంగా నడచింది వారి రచన. అది కథా ధర్మ బోధా - రెండు విధాలా సాగింది. రెండింటికీ పనికి వచ్చే ఛందస్సేదో అదే స్వీకరించారు వారు. అదే అనుష్టుప్ఛందస్సు. శుక్లాం బరధరం అనే శ్లోకం లాంటిదది. కథా కథనానికి ధర్మ ప్రబోధానికీ చక్కగా సరిపడు తుందీ ఛందస్సు. చిన్న వృత్త మిది. ఎక్కువ తక్కువలు లేకుండా చెప్పవలసిన దాన్ని సూటిగా క్లుప్తంగా చెప్ప వచ్చు నిందులో. పైగా ఒకే ఛందస్సులో నడుస్తూ పోతే కథా వస్తువులో ఒక గాంభీర్యం కూడా చోటు చేసుకొంటుంది. మార్పు లేకుంటే విసుగు పుట్టదా అని అడగ వచ్చు. అది కూడా గమనించారు వారు. అందుకోసం ఒక్కొక్క
Page 185
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు