సౌందర్య ప్రత్యభిజ్ఞ
కాళిదాస ప్రత్యభిజ్ఞ 
ఇలాగే ఒక చక్కని శ్లోకముంది రామ కథలో. రాముడు తాటకను బాణంతో కొట్టాడు. అది హృదయంలో నుంచి దూసుకు పోయింది. ఆ వేదనకు తట్టుకోలేక ఆ నిశాచరి జీవితేశుణ్ణి పోయి చేరిందట. రామ మన్మధ శరేణ తాడితా- దుస్సహేన హృదయే నిశాచరీ గంధవ ద్రుధిర చందనోక్షితా- జీవితేశ వసతిం జగామ సా. రాముడనే మన్మధుడు వేశాడట ఆ బాణం. మన్మధ బాణం వేస్తే హృదయంలోనే కదా గ్రుచ్చు కొంటుంది. మామూలు బాణమూ అక్కడే కామ బాణమూ అక్కడే. హృదయమనే మాట రెంటికీ జవాబు చెబుతుంది. హృదయం మన ఉరసోః అని విశ్వం. ఉరస్సూ మనస్సూ రెండూ హృదయమే. పోతే గంధవ ద్రుధిర చందన మట. దుర్వాసన వచ్చే రక్తమే చందన మయిందట ఆ నిశాచరికి. అంటే రాక్షసికి కాదు. మంచి పరిమళం కొలిపే కుంకుమా చందనం పూసుకొన్నదట. రాక్షసా. కాదు. నిశాచరి. అంటే అభిసారిక. అదీ నిశాచరే గదా. మరి ఆ రుధిర మేమిటి. రుధిర మంటే రక్తమే కాదు. కుంకుమ కూడా నట. రుధిరం కుంకుమా సృజో: అని విశ్వకోశం. కాబట్టి ఆమాత్రం కోశ జ్ఞానం లేని వాడు కాడు మహా కవి. అన్ని కోశాలూ చూచిన వాడే. అన్ని వ్యాకరణాలూ ఆకళించిన వాడే. విద్యానాం పారదృశ్వనః. అని కదా వర్ణించాడు మహారాజులను. అలాంటి వారి సత్కారాలు పొందిన తాను పారదృశ్వ కాకుంటాడా. అయినా ఏమంటే దుర్వ్యయం చేయడు శబ్దాన్ని. కొల్లగా ఉంది ధనమని వెదజల్లడు. అలాగని లోభికాడు. అర్థ స్ఫూర్తిని బట్టి ఎంత దూరమైనా లోతుకు పోగలడు శబ్ద సాగరంలో. అక్కడి నుంచి వలసినన్ని రత్నాలు పట్టుకు రాగలడు. చూడండీ శ్లోకం. కుబేర గుప్తాం దిశ ముష్ఠ రశ్మా గంతుం ప్రవృత్తే సమయం విలంఘ్య - దిగ్ధక్షిణా గంధ వహం ముఖేన వ్యళీక నిశ్వాస మివోత్స సర్జ. అకాల వసంతోదయాన్ని వర్ణిస్తున్నాడు కుమార సంభవలో. దక్షిణ దిశను వదిలేసి ఉన్నట్టుండి ఉత్తర దిశవైపు వెడుతున్నాడు సూర్యుడు. చేసేది లేక దక్షిణ దిశ మారుతమనే నెపంతో వేడి నిట్టూర్పు విడుస్తూ కూచున్నదట. దిశలనేవి ఒక అపదేశం. దానిలో గుప్తం చేసి ఒక
Page 177
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు