సౌందర్య ప్రత్యభిజ్ఞ
కాళిదాస ప్రత్యభిజ్ఞ 
సంతోషులో ఆలోచించే కొద్దీ ఈ సుభాషిత మెంతగా డెందానికి విందు చేస్తుందో చూడండి.
ఇక నాటకాలు చూతామా. అన్నీ అన్నే. రత్నాలూ వరహాల లాంటి సూక్తులు. శాకుంతలంలో లేని సూక్తులా. ఏది పట్టుకొన్నా అది ఒక రత్నమే. తేజో ద్వయస్య యుగప ద్వ్యసనో దయాభ్యాం - లోకో నియమ్యత,ఇవాత్మ దశాంతరేషు. ఒక వైపు చంద్రు డస్త మిస్తుంటే మరొక వైపు సూర్యోదయ మవుతున్నదట. ఆకాశంలో ఏక కాలంలో జరుగుతున్న ఈ దృశ్యం చూస్తుంటే ఏమని పిస్తుంది. లోకుల కందరికీ చీవాట్లు పెట్టి చెబుతున్నదట దైవ ప్రకృతి - నీకీ వ్యసనం వచ్చి పడ్డదని బాధ పడకు మరొకడి కభ్యుదయ మది. మనకీ అభ్యుదయ మేర్పడిందని పొంగిపోకు అది ఇంకొకరి పాలిటి కుపద్రవం. కాబట్టి ఎప్పుడేది ప్రాప్తిస్తే అదే భగవత్ప్రసాద మనుకో. అలా అనుకొంటే ఆ భగవానుడే నీకు మరలా శ్రేయస్సు ప్రసాదిస్తాడు. ఇదీ భావం. ఈ భావమే పరుచుకొని ఉంది నాటక కథ యావత్తూ. చూడండి చంద్రు డస్త మించా డంటే చంద్ర వంశ్యుడైన దుష్యంతుడి ప్రజ్ఞ దుర్వాసుడి శాపంతో అస్తంగత మయిందని అర్థం. ఆ సమయంలోనే కశ్యపా శ్రమంలో సూర్యుడిలాంటి మరొక తేజస్సు ఉదయించింది. అదే అతని కుమారుడు భరతుడు. అంతే కాదు. కణ్వు డనే తేజస్సు తన కూతురికి జరిగిన కష్టాన్ని తలుచుకొని క్రుంగిపోతే ఆ సమయంలోనే తానే నేరమూ చేయలేదని భావిస్తున్న దుష్యంతుడి తేజస్సు ఉత్సాహంతోనే ఉంది కదా. అది మరలా గత వృత్తాంతం జ్ఞప్తికి రాగా కుంగిపోతే అతని కుమారుడనే తేజస్సు పైకి వస్తుంది. అసలు శకుంతలా తేజస్సును క్రుంగదీసి దుష్యంత తేజస్సు విలసిల్లితే - పోయిన అంగుళీయకం దొరకి దుష్యంత తేజస్సు క్రుంగి పోతే స్వర్గ సీమలో శకుంతలా తేజస్సు మాతృ దేవత లాలనలో మహర్షుల పాలనలో కాలం గడుపుతోంది. పోతే ఇదంతా దైవ లీల అని సహనం వహిస్తే ఆ దుష్యంతుడే గాదు ఆ శకుంతలే గాదు ఆ కణ్వుడే గాదు అందరూ
Page 162
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు