సౌందర్య ప్రత్యభిజ్ఞ
కాళిదాస ప్రత్యభిజ్ఞ 
కూచుని జింకలు హాయిగా నెమరు వేస్తున్నాయట. అగ్నిహోత్రాల కోసమటు ఇటు తిరుగుతూ ఒకరి కొక రెదురైన మహర్షులతో క్రిక్కిరిసి ఉందట అది. అక్కడ ప్రయాణానికి - ఇక్కడ ఆశ్రమ జీవనానికీ అతికినట్టు ఎంత మధురంగా ఉన్నాయో చూడండీ భావాలు. అంతే కాదు, అనుకూల పవనాలూ తోరణ మాలలూ నవనీతోప హారాలూ- ఇవన్నీ వర్ణించటంలో దిలీప -దంపతులకు కలగబోయే శుభంకూడా ధ్వనింపజేస్తున్నాడు కవి.
ఇలాగే దిలీపుడు నందినీ ధేనువును సేవించే ఘట్ట మింకా రమ్యంగా వర్ణిస్తాడు. ధేనువుతో పాటు వనంలో ప్రవేశించాడు రాజు. అప్పుడా వన శోభను వర్ణించట మింతా అంతే కాదు. అందులోనూ ఔచిత్యమే భావ్యర్థ సూచనమే. లతలు పుష్పాలు చల్లటం దగ్గరి నుంచీ అలాంటిదే. ప్రతిరోజూ ఉదయం సుదక్షిణ ఆ గోవు కొమ్ములకు పూలు చుట్టి గంధం పెట్టి ఆరాధిస్తుంది. ఆ కొమ్ముల జంట అర్థ సిద్ధికి ద్వార మట. మరలా సాయంత్రం రాజు దాని ననుసరించి ఆశ్రమానికి వస్తుంటే స పల్వలోత్తీర్ణ వరాహ యూధా - న్యావాస వృక్షో న్ముఖ బరిణాని. అని ఇలా ఆ సంధ్యా సమయ వర్ణన చేస్తుంటే అమోఘం. పడుకొన్న వరాహాలు పైకి లేవటమూ - నెమళ్ళు చెట్ల మీది కెగిరి పోవటమూ జింకలు పచ్చిక బయళ్ళ మీద పడుకొని ఉండటమూ - ఇదంతా శుభ సూచకమే ఆ రాజుకు. ఇంకా రఘు మహారాజు దండ యాత్ర ఏమి అజ మహారాజు స్వయంవర యాత్ర ఏమి రామచంద్రుడు రావణ సంహారం చేసి తిరిగి అయోధ్యకు వచ్చే టపుడు చేసిన ఆయా వర్ణన లేమిటి - నీవా నేనా అనే లాగా నడిచాయి. కథా గమనానికే మాత్రమూ నిరోధులు కావు గదా అంత కంత కనురోధులై రసభావాల నంబర వీధి కెత్తి చూపిన వర్ణనలివి.
ఇంతే కాదు. మరో విషయం కూడా ఉంది మన మాయన వర్ణనల్లో గ్రహించ వలసింది. ఒకటి దీర్ఘంగా వర్ణించాడంటే అది వర్ణన కోసమే అయితే అంతగా వర్ణించ డాయన. దానికొక గొప్ప ప్రయోజన ముంటుంది. అదేమి
Page 149
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు