సోమనాధుడు పరోక్షంగా చేశాడు. సోమనాధుడు తిక్కనకు పరోక్ష శిష్యుడనేది మరచిపోరాదు. దీనికాయన రచించిన చిత్రమైన గద్యే ప్రబల సాక్ష్యం. తిక్కన భారత రచనానంతరంబ నేను హరివంశం వ్రాస్తానంటాడాయన. ఆ అనటంలో తన గొప్పతనాన్ని వర్ణిస్తూ సకల భాషా భూషణ, సాహిత్య రసపోషణ, అని రెండు మాటలాంటాడు. ఇందులో సామిత్య రసపోషణ అనే మాట గమనించండి. సరిగా తన గురువుగారిలో ఉండే నానా రసాభ్యుదయోల్లాస మనే గుణానికిది కేవలం ప్రతిధ్వని. ఇది చదివినప్పుడంతా మనకదే స్ఫురణకు వస్తుంది. ఇలా సోమనాథ శ్రీనాథుల వంటి మహాకవులే తిక్కనలోని రసపోషణ కౌశలాన్ని స్మరించారంటే ఇక ఆ కౌశల మెలాంటిదో మనం ఊహించవచ్చు.
రసపోషణ అంటే అది సామాన్యమైనది కాదు. లేదా అది కూడా కావ్యంలో ఏక దేశమనీ భ్రాంతిపడరాదు. కావ్యాని కదే సర్వస్వమని గ్రహించాలి మనం. ఎలాగంటే రసమంటే అసలు సారమని అర్ధం. కావ్య శిల్పానికంతా సారభూతమైన దేదో అది రసం. అందులో కాప్య నిర్మాణ సామాగ్రి అంతా గుప్తమయి ఉంటుంది. కావ్య సామాగ్రిని సాధారణంగా మన మనుకొనేదేమిటి. కథా వస్తువులు పాత్రలూ వారి భావాలూ చేష్టలూ. అలాగే వీటన్నిటికీ దోహదం చేసే ప్రకృతి వర్ణనలు. ఇవేగదా. బాగా ఆలోచిస్తే ఈ హంగులన్నీ మనకు రసమనే మాటలోనే కలిసివస్తాయి. విభావాను భావసంచారి సంయోగా ద్రస నిష్పత్తిః అని భరతముని సూత్రం. విభావాలనేవి రెండు విధాలు. ఒకటి ఆలంబనం. మరొకటి ఉద్దీపనం. ఇందులో ఆలంబనమే కావ్య వస్తువును నడిపే పాత్రలు. ఉద్దీపనమనేది వాటికి తోడ్పడే సన్నివేశాలూ ప్రకృతి దృశ్యాలు. అనుభావాలు పాత్రల మాటలూ చేష్టలూ వగైరా. సంచారులు వారి మనసులో కలిగే నానావిధ చిత్తవృత్తులు. ఈవిధంగా ఈ నాలుగింటినీ చెప్పటంలోనే కథా పాత్రలూ సన్నివేశాలూ వర్ణనలూ, అన్నీ వాటిపాటికవే కలిసి వచ్చాయి. ఇక మిగిల్చిందేమీ లేదు. అంచేతనే రసమని పేరు పెట్టామంటేనే కావ్యతత్త్వమంతా చెప్పినట్లే అవుతుందని పేర్కొనటం. తిక్కన మహాకవి రస పోషణ చేశాడనటంలో కూడా ఇంత సర్వతో ముఖమైన దృష్టి ఇమిడి ఉందని అర్ధం చేసుకోవలి మనం.
Page 226
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు