మన రచయిత లిక నాటకాలలో కుమ్మరించిన హాస్యమింతా అంతా కాదు. బొబ్బిలియుద్ధం - ప్రతాపరుద్రీయం - కన్యాశుల్కం వరశుల్కం ఏది చూచినా తార్కాణమవుతుందీ విషయం. చిలకమర్తి వారి గణపతి తక్కువది కాదు. ముని మాణిక్యం మొక్కపాటివారి కథలు ఎంత చక్కనిహాస్యం వెదజల్లుతాయి. తుదకు నిశితమైన ధోరణిలో సాహిత్య విమర్శ సాగిస్తున్నపుడు కూడా రాళ్లపల్లి విశ్వనాధ పుట్టపర్తి వంటి వారి రచనల్లో ఎంత పరిహాస పేశలత ఉందో సహృదయులే గమనించగలరు.
ఇలా చూస్తూ పోతే ఆ ప్రాచీనమైన వేదవాఙ్మయం దగ్గిరినుంచీ అతి నవీనమైన నవలలూ నాటకాల దాకా హాస్య రసం వెల్లివిరియని క్షేత్రం లేదు. ప్రాకిపోవని శాఖ లేదు మన వాఙ్మయంలో. అయితే హాస్యమనగానే మన అభిజ్ఞ లోకంలో ఒక చిన్న చూపు ఉంది. మిగతా రసభావాల కున్న విలువ దీనికి లేదని వారి అభిప్రాయం. అది ఒక అపోహ. రచనలో హాస్యానికీ, చమత్కారానికి ఉండే అవసరమెంతటిదో వీరు గుర్తించటం లేదు. హాస్య మనేది మిగతా రసాల మాదిరి స్వార్ధపరం కాదు. అది పరస్పర విరుద్ధమైన అన్ని రసాలతోనూ రాజీపడే స్నేహశీలి. ఈ పొందు మరి దేనికీలేని విశిష్టత. కర్ణభారమనే నాటకంలో మృతకళేబరాలతో నానాభీభత్సంగా ఉన్న రణరంగంలో ఒక రథంలో కూచున్నవాడు కూచున్నట్టే కూలిపోయిన వీరుణ్ణి నక్కలు రెండు క్రిందికి లాగుతుంటే జామాతరమ్ ప్రవహణా దివ బంధు నార్యా అని వర్ణిస్తాడు భాసమహాకవి. కొత్తగా ఇంటికి వచ్చిన అల్లుణ్ణి పెద్ద ముత్తైదువలు ఇద్దరు ప్రేమతో క్రిందికి దించుతూ ఉన్నట్టుందట. కరుణంతో హాస్యాన్ని ఎలా జతపరిచాడో చూడండి రచయిత. రామ మన్మధశరేణ తాడితా దుస్సహేన హృదయే నిశాచరీ. రాముడనే మన్మధుడు బాణం వేస్తే భరించలేని వేదనతో ఆ నిశాచరి రక్తచందనం పూసుకొని జీవితేశుడి వసతికి వెళ్లిందంటాడు తాటక సంహారాన్ని వర్ణిస్తూ కాళిదాసు. కరుణంతోపాటు భీభత్సాన్ని కూడా ఎలా జోడించాడో చూడండి మహాకవి. ఇలా ఎక్కడైనా చొరవచేసుకో గలదు హాస్యం.
పోతే అత్యుల్బణంగా ఒక సన్నివేశాన్ని వర్ణించే చోట ఆ తీవ్రతకు తట్టుకోలేక భావకుడి మనసు తహతహలాడిపోతుంది. అలాంటి ఉద్వేగాన్ని తగ్గించటానికి
Page 202
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు