రచనా వైవిధ్యమేమి, ప్రసాద మాధుర్యాది గుణగణాలేమి, సంస్కృతాంధ్ర రచనల మేళవింపేమి, పద్యగమనంలోని పలుపోకడలేమి. ఒకటి గాదు రెండు గాదు, భావికవులందరికీ పుష్కలంగా అందించే విలువైన రత్నాలెన్నో ఉన్నాయి తనిలో. ఇవన్నీగాక వీటిని మించి ఒక విలక్షణమైన భావన, అంతకన్నా విలక్షణమైన శైలీ, అతని సొంత ఆస్తి. అది ఎవరడిగినా ఇచ్చేది గాదు. వీటన్నిటి వెనకాల దాగి ఉన్న అతని వివిధ శాస్త్ర వైదుష్యం, వివిధ కళా ప్రావీణ్య, బహుముఖ లోక వ్యవహార నైపుణ్యం, ఇక వర్ణనా తీతం. అందుకే అలికంబున యక్షిని దాచినట్టి సర్వజ్ఞుడని ఒక లాక్షణిక శిరోమణీ ఒకడు నాచన సోమన్న ఉక్కి వుండని ఒక కావ్య కళారత్న ఖని ఆయనను అంతగా కీర్తించారు.
సోమనాధుడు రచించిన గ్రంథమొక్కటే మనచేతికి వచ్చింది. అది ఉత్తర హరివంశం. ఎర్రాప్రెగడ పూర్వోత్తరాలు రెండూ రచిస్తే ఇతడొక్క ఉత్తర భాగమే రచించి మనకందిచాడు. అతనిది పౌరాణిక శైలి అయితే ఇతనిది కావ్యశైలి. పురాణకథలను కావ్యంగా మలిచాడంటేనే అది ఒక నవీనత. కావ్య మార్గానికి శ్రీకారం చుట్టినవాడు సోమనాధుడే. ఆరాశ్వాసాల కావ్యమిది. ఆరూ శివకేశవులకు సంబంధించిన కథలే. కేవలం శివుడూ కాదు. కేవలం విష్ణువూ కాదు. ఇద్దరూ కథనాయకులే ఈ కావ్యానికి, తిక్కన పరోక్షశిష్యుడు గదా సోమన. గురువుగారి వరవడి తప్పకుండా నడచిన శిష్యుడు. రాయబారాలేమి. యుద్ధ వర్ణనలేమి, సంవాద కౌశలమేమి. గురువుగారి వద్ద పుడికి పుచ్చుకొన్నవాడు. వాటితోపాటు ఆయన ఇష్టదైవతం హరిహర నాధుణ్ణి కూడా పంచుకొన్నాడు. ఇది ఆ గురుశిష్యులిద్దరికే హక్కు భుక్తమైన ఆస్తి. ఇందులో ఒక ఆంతర్యమేదో దాగి ఉందనిపిస్తుంది నాకు. హరి భోగానికైతే హరుడు త్యాగానికి సంకేతం. భోగమిహానికైతే త్యాగం పరానికి. రెండూ కలిసిందే పరిపూర్ణమైన మానవజీవితం. ఇది సాధకలోకానికి వ్యంగ్యంగా బోధిస్తున్నాడా అనిపిస్తుంది సోమనాధుడు. అందుకే పరివాదాస్పద .... మోహంబు ద్రోహంబగున్. కైలాస వాసులైన మహర్షుల మీద నెపం పెట్టి అంత ఘాటుగా విమర్శించాడు శివద్వేషులైన వైష్ణవులనూ, విష్ణుద్వేషులైన శైవులనూ ఆ మహాకవి. అభ్రంకషంబైన ఆలపోతు నితండు త్రుంచినా డీతండు పెంచినాడు, సారసంబున లేవ నీరసంబున జావపద్మాసనుడు వీరి పాల గనియె అని ఇలా వారిరువురినీ కలిపి ఒకే ఫోటోలో దించి చూపాడు లోకానికి.
Page 194
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు