ప్రసరించి భూత భవిష్యత్తులనే రెండు కొసలూ వర్తమానంలోకే వచ్చి అంతా వర్తమానంగానే మారిపోతుంది. అప్పుడిక మరణమే లేదు. మార్పేలేదు జీవితానికి. అదే జీవన్ ముక్తి అనే మాటకర్థం. నిశ్చల తత్త్వే జీవన్ముక్తిః.
6. ఇదే జీవిత లక్ష్యం మానవుడికి. ఇది అందుకోవాలంటే పుస్తక జ్ఞానం చాలదు. స్వప్రయత్నంతో అనుభవానికి తెచ్చుకోవాలి సాధకుడు. అందుకే పాఠశాలలో పోగొట్టుకొన్నది మాకు పానశాలలో దొరకిందని చాటుతాడు ఖయ్యాము. పాఠశాల అంటే పుస్తకజ్ఞానం. పానశాల అంటే దాని అనుభవమని సంకేతార్థం. అంతేగాని పానమనగానే సురాపానమని అపోహ పడరాదు. మద్యమన్నా మహిళా అన్నా అవి కేవలం తత్త్వానుభవానికి సంకేతాలు. మద్యమంటే మద్యం కాదు. అది తత్త్వజ్ఞానమే. మహిళ అంటే అది బాహ్య ప్రకృతే. పాత్ర అంటే మానవుడి మనస్సే. దాన్ని నింపటమంటే జ్ఞానంతో మనస్సు నిండిపోవటమే. మరి పానం చేయటం దాని అనుభవం. అందుకే అంటాడు ఖయ్యామొకచోట మన్బాదే ఖురం, వలేక్ మస్తీవ కునమ్. నేను త్రాగుతా గాని తప్పతాగి పడిపోను. మియానే మస్తీ వహషియారీ. మత్తుకూ స్పృహకూ రెంటికీ మధ్యస్థంగా ఉండాలి నీ మనస్సుంటాడు. మత్తత అంటే సుషుప్తి, స్పృహ అంటే స్వప్న జాగ్రత్తులు. రెండూ కాని మధ్య దశ అంటే సమాధి. అది రావాలంటే త్రాగాలి. ఏమిటి. మామూలు మదిర కాదు. జ్ఞాన మదిర. అది నిత్యము సేవించేవాడికీ సంసారమిక బంధకమే కాదు. సంసారమనేదంతా వాడికి సాయుజ్యమే. ఖయ్యాము మన కందించే అజరామరమైన గొప్ప సూక్తి ఇది.
Page 176
బ్రహ్మశ్రీ యల్లంరాజు శ్రీనివాస రావు