అ : వర్ణ సమామ్నాయంలో ఇది మొట్టమొదటి వర్ణం. ఒక శబ్దానికి ముందు చేరితే ఇది దాని వ్యతిరేకార్థాన్ని చెబుతుంది. అది లేకపోవటమైనా కావచ్చు. కాకపోవటమైనా కావచ్చు. అవివేకమంటే వివేకం లేకపోవటం, అవిచారమంటే విచారం లేకపోవటం. అలాగే అకాయ మవ్రణమంటే కాయం కానిదని, వ్రణం కానిదని అర్థం. అంటే స్థూలసూక్ష్మశరీరాలు రెండూ కాని ఆత్మచైతన్యం. అ అనేది ఓంకారంలో మొదటి అక్షరం కూడా. అక్కడ అది స్థూల శరీరానికీ, జాగ్రదవస్థకూ, విశ్వుడనే జీవుడికీ సంకేతం. త్రిమూర్తులలో బ్రహ్మకు కూడా ఇది సంకేతమే. పోతే ప్రత్యభిజ్ఞా దర్శనంలో అకారం ప్రకాశ రూపమైన శివ తత్త్వానికైతే హకారం విమర్శరూపమైన శక్తితత్త్వానికి ప్రతీక. రెండూ బిందువు ద్వారా ఏకమైతే అహమ్‌ అనే జీవభావమేర్పడిందని వారి మాట.

అక : కమ్మంటే సుఖం. దానికి ముందు అ చేరింది కాబట్టి అకమంటే సుఖం కానిది, దుఃఖమని అర్థం. న+అక. అకం కూడా కానిది నాకమంటే. మరలా దుఃఖం కానిది సుఖమనే భావం. అది ధర్మపురుషార్థంలో స్వర్గమైతే బ్రహ్మ పురుషార్థంలో మోక్షం.

అకల : కల కళ అంటే భాగం అంశ Part అని అర్థం. ప్రాణం దగ్గరినుంచి నామం వరకు పదహారు కళలను వర్ణించాయి ఉపనిషత్తులు. వీటికే షోడశకళలని పేరు. పూర్ణమైన ఆత్మచైతన్యం వస్తుతః నిరవయవ Indivisible మైనా ఈ షోడశ కళలతో అది సావయవంగా Divisible భాసిస్తున్నది. అప్పుడది సకలం. అదే మనకు జ్ఞానోదయమై ఇవి ఆ పురుష చైతన్యంలో కలిసిపోతే దానికప్పుడు అకలమని పేరు. ఏ కళలూ అవయవాలూ Parts లేని శుద్ధమైన నిరాకారమైన చైతన్యమని తాత్పర్యం.

అకర్మ : లౌకిక శాస్త్రీయ కర్మలేవీ లేకపోవటం. ఏ పనీ పెట్టుకోకపోవటం. నిష్కర్మ అని కూడా అనవచ్చు. కర్మ అంటే చలనం. సర్వవ్యాపకమూ నిరాకారమైన ఆత్మచైతన్యం చలించదు గనుక అకర్మ అంటే చైతన్యమని, జ్ఞానమని కూడా అర్థమే. అనాత్మ అంతా కర్మ అయితే దానికి భిన్నమైన జ్ఞాన మకర్మ. కర్మణ్య కర్మ యః పశ్యేత్‌.

అకామ : కామమంటే ఒకటి పొందాలనే వాంఛ-కోరిక. అది నాకు విజాతీయ మొకటి ఉందని భావించినప్పుడే ఏర్పడుతుంది. అంతా ఆత్మస్వరూపమే నని గుర్తించి నప్పుడు కామ్యమైన పదార్థమే లేదు గనుక అకామమే. ఆత్మకు అకామమని పేరు. నిష్కామమన్నా అదే అర్థం.

అకాల : కాలం గాని కాలం. అనుచితమైన కాలమని అర్థం. కాలాని కతీతమైనది కూడా అకాలమే.

అకార్య : కార్యం కానిది. తయారైనది కాదు. స్వతస్సిద్ధమైనదని భావం. అది జ్ఞానస్వరూపమైన ఆత్మ తప్ప మరేదీ కాదు.

అకాయ : కాయమంటే శరీరం. స్థూల సూక్ష్మ కారణ శరీరాలలో ఏదైనా కావచ్చు. కాని ఈశావాస్యంలో అకాయమవ్రణమనే చోట అకాయమంటే సూక్ష్మ శరీరమని అర్థం చెప్పారు కాయ శబ్దానికి. ఇంతకూ అకాయమంటే లింగ శరీర వర్జితమైన ఆత్మ అని అర్థం.

అకుతోభయ : దేనివల్లనూ భయం లేకుండా బ్రతకటం. తనకు భిన్నమైనది ఎదురైతేనే భయం. ఆత్మ తప్ప అనాత్మే లేదని సిద్ధాంతం కాబట్టి ఆత్మజ్ఞాని అకుతోభయుడు.

అకృత : కృతమంటే తయారైనది. జ్ఞేయమైన పదార్థాలన్నీ లోకంలో తయారయ్యేవే. పోతే వాటికి సాక్షి అయిన చైతన్యమలా తయారయ్యే పదార్థం కాదు. కాబట్టి దాని కకృతమని పేరు. నిత్యసిద్ధం - స్వతస్సిద్ధమని భావం.

అకృతాభ్యాగమ : మనమొక కర్మ అది సుకృతం కానీ దుష్కృతం కానీ ఎప్పుడూ చేయకపోయినా దాని ఫలితం వచ్చి నెత్తిన పడితే దానికి అకృతాభ్యాగమ మని పేరు. కారణం లేకుండా కార్యమేర్పడటమని భావం. అది అశాస్త్రీయం. హేతువాదానికి నిలవదు. కనుకనే సుఖమో, దుఃఖమో ఇప్పుడు జీవుడు అనుభవిస్తున్నాడంటే పూర్వమెప్పుడో దానికి దోహదమైన కర్మ వాడు చేసి ఉంటాడని వేదాంత సిద్ధాంతం.

అకృతకర్తృ : అసిద్ధమైన దానిని సిద్ధం చేసేది. అంతకుముందు లేనిదానిని సాధించేది శాస్త్రం. అంతకుముందే ఉంటే సాధించనక్కరలేదు. అప్పుడు శాస్త్ర మనువాద (ఉన్న దానిని చెప్పేది) మవుతుందేగాని విధానం (క్రొత్తగా విధించేది) కాదు. కాకుంటే ప్రామాణ్యం Authority లేదు దానికి.

అక్రతు : క్రతువు లేనిది. క్రతువంటే యాగం కాదిక్కడ. సంకల్పం అధ్యవసాయం లేదా నిశ్చయమని అర్థం. క్రతుమయః పురుషః మానవుడంటే వాడి నిశ్చయమే Conviction. అది లేని పక్షంలో అక్రతు. క్రతువంటే కామం, కోరిక అని కూడా ఒక అర్థం. తమ క్రతుః పశ్యతి. ఏ కామమూ లేని నిష్కామమైన మానవుడి బుద్ధికే గోచరిస్తుంది ఆత్మ స్వరూపమని భావం.

అక్రమ : ప్రపంచ సృష్టి విషయంలో ఆకాశం నుంచి మొదలయిందా, తేజస్సు నుంచి మొదలయిందా అని క్రమం పాటించనక్కరలేదు. అసలు సృష్టే జరగలేదు. ఆభాస అని సిద్ధాంతమయినప్పుడు ఒక క్రమమేముంది? అక్రమమైనా క్రమమే నన్నారు అద్వైతులు.

అఖండ : ఖండం కానిది. ఖండమంటే శకలం. తునక. విభాగం. అలాటి విభాగం లేని అవిభక్తమైన పూర్ణమైన పదార్ధం. అది నిరాకారమూ వ్యాపకమైన ఆత్మతత్త్వమొక్కటే. అది ఎలా ఉందో అలాగే మనసులో వృత్తి లేదా ఆలోచన ఏర్పడితే దానికి అఖండాకార వృత్తి అని పేరు.

అఖ్యాతి : ఖ్యాతి అంటే బయటపడి కనిపించటం. అలా బయట పడకుంటే అఖ్యాతి. ఒక దానిమీద మన భ్రాంతి మూలంగా మరొకటి అధ్యాస అయినప్పుడు ఆ మొదటిది బయట పడకపోతే అలాంటి దానికి అఖ్యాతి Unapparehension అని సంజ్ఞ. మీమాంసకులది అఖ్యాతి వాదం.

అఖిల : ఖిలమన్నా ఖిల్యమన్నా ఒక కరడుగట్టిన ముద్ద. పిండం. ఒక శకలం. అది కానిది అఖిలం. అవిభక్తం, పరిపూర్ణమని భావం. అకలమంటే ఏమిటో అదే అఖిలమన్నా Indivisible whole.

అగతి : అనన్యప్రోక్తే గతి రత్ర నాస్తి. గతి అంటే ఇక్కడ జ్ఞానం. ఆత్మజ్ఞానం. అపరోక్షంగా బ్రహ్మతత్త్వాన్ని అనుభవించే ఆచార్యుడు బోధ చేస్తే అగతి లేదు. అంటే ఆత్మజ్ఞానం కలగకుండా పోదని తాత్పర్యం.

అగతిక : గతి అంటే ఇక్కడ మార్గం. మరొక మార్గం లేదు. గత్యంతరం Alternative లేదని భావం.

అగమ్య : గమ్యం కానిది. గమ్యమంటే చేరగలిగినది. పొందగలిగినది. పొంద లేనిది అగమ్యం. ఆత్మచైతన్యం. అది మన స్వరూపమే గనుక మనకు గమ్యంకాదు.

అగ్ర : కొస-చివఱ. అంతేకాదు. కర్మఫలమని అర్థం చెప్పారు భాష్యకారులు. సమగ్రం ప్రవిలీయతే-అగ్రంతో సహా అంటే ఫలంతో సహా లయమవుతుందట కర్మ. కర్మకు చివరి దశ ఫలానుభవమే గదా. కనుక అగ్రమంటే ఫలమని చెప్పారు.

అగ్య్ర : అగ్రమంటే మొన - బాగా మొనదేరినది Sharpened అని భావం. దృశ్యతే త్వగ్య్రయా బుద్ధ్యా - ఆత్మతత్వమెంత అగోచరమైనా బాగా పదునెక్కిన బుద్ధితో దర్శించవచ్చునట. అగ్య్రమంటే పదునైన అని అక్కడ అర్థం.

అగ్రహణ : గ్రహణమంటే పట్టుకోవటం. పట్టుకోలేకపోతే అగ్రహణం. సుషుప్తిలో ఉన్నది అగ్రహణం. మన స్వరూపమక్కడ గుర్తులేదు.

అగ్రాహ్య : గ్రాహ్యం కానిది. అనగా ఏ ఇంద్రియంతోనూ పట్టుకోరానిది. Incomprehensible ఆత్మతత్వం. యత్త దద్రేశ్య మగ్రాహ్యమ్‌.

అగోచర : గోచరం కానిది. గో అంటే ఇంద్రియం లేదా జ్ఞానం. దాని పరిధిలో ఉంటే అది గోచరం Object to Impurity. అలా కాకుంటే అగోచరం. ఇంద్రియాతీత మని భావం.

అగోత్ర : గోత్రం లేనిది ఆత్మతత్త్వం. గోత్రమంటే ఇక్కడ అన్వయమన్నారు. అన్వయమంటే మరి ఒక పదార్థంతో సంబంధం. ఆత్మకన్నా భిన్నమైన పదార్థమే లేదన్నప్పుడిక సంబంధమనే ప్రశ్నేముంది. ఎప్పుడూ అది అనన్వయమే. అగోత్రమే.

అఘ : పాపమని ఒక అర్థం. దోషం, కళంకమని ఒక అర్థం. మాలిన్యమని, లోపమని మరి ఒక అర్థం. sin defect Impurity. అవిద్యా కామకర్మలే పాపాలు. అవే అఘం. 'తే త్వఘం భుంజతే పాపాః' అవి వదలకుండా భుజిస్తే ఆ భుజించేది వారు అన్నం కాదు. పాపమేనట.

అఘాయు : అఘాయు రింద్రియారామః, పాప జీవనం, పాపపు బ్రతుకు బ్రతికే మానవుడని అర్థం.

అఘోర : ఘోరమంటే దారుణం. కర్కశం. కర్కశం కానిది అఘాెరం మృదువైనది. పంచభూతాలలో పృథివి కఠినమైతే జలం మృదువైనది. కనుక అఘాెరమనే మాట పంచ భూతాలలో జలానికి సంకేతం. ఈశ్వరుడు పంచముఖుడు. ఆ ముఖాలేవో కావు. పంచభూతాలే. అందులో తత్పురుషమాకాశం. ఈశానం వాయువు. వామదేవం తేజుస్సు. అఘాెరం జలం, సద్యోజాతం పృథివి. ఆకాశాది భూతపంచకమే ఈశ్వరుని ముఖపంచకం. తన్ముఖంగా చరాచర సృష్టి చేస్తున్నాడని అంతరార్థం.

అఘటిత ఘటనా : ఒకటి కుదరకపోయినా కుదర్చటం. చెల్లకున్నా చెల్లేలాగా చేయటం.

అజ్ఞ అజ్ఞాన : జ్ఞానం లేనివాడజ్ఞుడు. Ignorant. జ్ఞానమంటే ఆత్మజ్ఞానమే. అనాత్మ జ్ఞానం జ్ఞానం కాదు. అజ్ఞానమే నంటారు వేదాంతులు. ఎందుకంటే అది విశేష జ్ఞానం. Knowledge of particulars. అందులో పరిపూర్ణత లేదు. పరిష్కారం లేదు. కనుక ఆయా విషయాలకు చెందిన మానవుడి జ్ఞానమంతా అజ్ఞానమే. ఇలాంటి అజ్ఞానమున్నంతవరకూ వాడజ్ఞుడే.

అజ్ఞేయ : జ్ఞేయం కానిది. జ్ఞానానికి గోచరించనిది ఆత్మ. అది అనాత్మలాగా గోచరం కాదు జ్ఞానానికి. కారణం అది జ్ఞాన స్వరూపమే.

అజ్ఞాత జ్ఞాపక : తెలియని విషయాన్ని తెలిపేది.గుర్తు చేసేది. శాస్త్ర ప్రమాణం. ప్రత్యక్షానుమానాలకు గోచరం కాని బ్రహ్మతత్త్వాన్ని మనకు గుర్తు చేసేది అధ్యాత్మ శాస్త్రమే.

అజ్ఞాత చర్యా : ఎవరికీ అంతు పట్టకుండా తిరుగుతూ ఉండటం. ఆత్మజ్ఞాని ఎప్పుడూ అలాగే జీవిస్తాడు. లోకులతో వ్యవహరిస్తున్నా అతని బాహ్యమైన చేష్టలే గాని వాటినన్నింటినీ వ్యాపించి ఉన్న అతని స్వరూప జ్ఞానమెవరికీ ఇదమిత్ధమని గుర్తు చిక్కదు. అలా గూఢంగా చరించినప్పుడే వాడు జ్ఞాని. నేను జ్ఞానినని ప్రకటించు కొన్నప్పుడు కాదు.

అచర : చరం కానిది. చరమంటే చరించేది. కదిలేది. కదలనిదేదో అది అచరం. Static. స్థావరమని అర్థం.

అచల : చలించనిది. కదలనిది. స్థిరమైనది. ఆత్మతత్త్వం. అచలోయం సనాతనః

అచింత్య : చింతించటానికి లేదా మనసుతో ఊహించటానికి శక్యమైతే చింత్యం. ఊహ కతీతమైతే అచింత్యం. Unthinkable.

అచిత్‌ : చిత్‌ అంటే చైతన్యం. Consciousness. అది లేకున్నా కాకున్నా దాని కచిత్తని Insenscient or Unconscious అని పేరు. జడమని అర్థం.

అచీర్ణవ్రత : చీర్ణమంటే చరించిన ఆచరించిన. అచీర్ణ అలా ఆచరించని వ్రతం కలవాడు. వ్రతం పాటించనివాడు శ్రవణానికర్హుడు కాడు.

అచ్యుత : చ్యుతమంటే జాఱిపడినది. జాఱి పడకుంటే అది అచ్యుతం Unfallen ఆత్మ. అది తన స్వరూపస్థితి నుంచి ఎప్పుడూ చలించదు. పడదు. అది కూటస్థం Immovable.

అచేతన : చేతనమంటే జ్ఞానమున్న పదార్థం. జ్ఞానంలేని దచేతనం. Insenscient. జడమని అర్థం.

అచోద్య : చోద్యమంటే ప్రశ్నించదగినది. Questionable. అలా కానిది అచోద్యం. ప్రశ్నించే అవకాశం లేనిది. చోద్యమంటే ఒక పనికి పురమాయించటం కూడా. అలా పురమాయించరానిదేదో అది కూడా అచోద్యమే.

అజ : జ. జన్మించేది - అజ జన్మించలేనిది. Unborn. ఆత్మ. కారణముంటే దేనికైనా జన్మ. ఆత్మకు కారణం లేదు. అదే అన్నిటికీ కారణం. కనుక అది అజం.

అజరామర : జరా మరణములు లేనిది. జరామరణాలు స్థూల శరీర లక్షణాలు. అవి లేవంటే ఆత్మ స్థూల శరీరం కాదు. అశరీరం. అస్థూల మనణ్వహ్రస్వమని శాస్త్రవాక్యం.

అజగర వృత్తి : కదలకుండా పడిఉండే కొండచిలువ కజగరమని పేరు. అది నోరు తెఱచుకొని ఏది దగ్గరకు వస్తే దాన్ని తిని కడుపు నింపుకొంటుంది. అలా అప్రయత్నంగా లభించిన దానితో జీవనం గడుపుకొనే జ్ఞానికూడా అజగర వృత్తే - యదృచ్ఛాలాభ సంతుష్టుడని అర్థం.

అజహల్లక్షణ : ఒక మాటకు ముఖ్యార్థం చెల్లకపోతే లక్షణావృత్తిలో అర్థం చెప్పవలసి ఉంటుంది. Secondary sense. అది రెండు విధాలు. ఒకటి జహత్‌ అంటే ముఖ్యార్థాన్ని పూర్తిగా వదులుకోవటం-ఊరంతా పగలబడి నవ్వింది. ఇక్కడ ఊరికి బదులు ఊరిలో ఉన్న జనులని అర్థం చెప్పాలి. అలాకాక ఆ తెల్లది పరుగెడుతున్నదన్నప్పుడు తెల్లని గుఱ్ఱమది. అందులో తెలుపును వదిలేయకూడదు. దానితో సహా గుఱ్ఱమని అర్థం. ఇందులో మొదటిది జహత్తయితే రెండవది అజహత్తు.

అజా : జన్మలేనిది. అజ పుల్లింగమైతే ఇది స్త్రీ లింగం. ప్రకృతి అని అర్థం. ఈశ్వరుడెలా అజుడో ఈశ్వర ప్రకృతి కూడా అజమే. చైతన్యాన్ని ఆశ్రయించిన శక్తే గదా ప్రకృతి. కనుక శక్తి శక్తిమత్తత్త్వాలు రెండూ అజమే. నిత్యసిద్ధమే. అజామేకాం లోహిత శుక్ల కృష్ణాం. ఈ శక్తి త్రిగుణాత్మకం. రజస్సత్త్వ తమస్సులే త్రిగుణాలు. అవి వరసగా ఎఱుపు తెలుపు నలుపు వర్ణాలు. అద్వైతులీ మూడూ వర్ణాలని గాక అలాంటి వర్ణాలుగల తేజో-బన్నభూత సూక్ష్మాలని వర్ణిస్తారు. గుణాలని భావించరు. మొత్తంమీద ప్రకృతి, మాయ, శక్తి అని సారాంశం.

అజాతవాద : ఏదీ జన్మించలేదనే సిద్ధాంతం. దీనినిబట్టి జీవ జగదీశ్వరులు ముగ్గురూ లేరు. లేకుంటే అవి ఎలా భాసిస్తున్నాయని అడిగితే అది వస్తువుకాదు. కేవల మాభాసే Appearance నంటారు వేదాంతులు. వస్తువే అలా భాసిస్తున్నది గనుక ఆభాసకు జన్మలేదు. వస్తువు స్వతస్సిద్ధం గనుక దానికీ జన్మలేదు. కాబట్టి ఆత్మానాత్మలు రెండూ అజాతమే. ఈ అజాత వాదానికి ప్రవర్తకుడు గౌడపాదులు. అద్వైత వాదానికిది మారు పేరు.

అజాయమాన : అజాయమానో బహుధా విజాయతే - జన్మించకుండానే అని అర్థం. జన్మించకుండానే అనేక రూపాలలో భాసిస్తున్నది అదే ఆత్మతత్త్వం.

అజావిపాల : అజ-మేక అని, గొఱ్ఱె అని అర్థం. మేకలను, గొఱ్ఱెలను కాచే వాడి కజావిపాలుడని పేరు. ఇది ఈ శబ్దానికి వాచ్యార్థమైతే కేవలం పామరుడు తెలివి తక్కువవాడని లక్ష్యార్థం. అసలైన ఆత్మ ఏదో గుర్తించక మహాపండితులమని భావించే వారందరూ అజావిపాలురతో సమానులని భావం.

అజాండ : అజ అంటే ఇక్కడ చతుర్ముఖ బ్రహ్మ. అండమంటే కోడిగ్రుడ్డు లాంటిది. బ్రహ్మాండమని అర్థం. The Cosmos.

అజాతి : జాతి అంటే జన్మ. జన్మలేనిది అజాతి. ఆత్మతత్త్వం. జాతి అంటే తార్కికులు చెప్పే సామాన్యం Genus. గోజాతి. అశ్వజాతి ఇలాంటిది. వ్యక్తులనేక మున్నప్పుడే జాతి చెప్పాలి. ఆత్మకు భిన్నమైన మరొక వ్యక్తే లేనప్పుడిక జాతేముంది. కనుక అది అజాతి.

అణు : సూక్ష్మమైన పంచభూతాంశం. పరమాణువని కూడా నామాంతరం. Atom. తన్మాత్రలని కూడా అంటారు వేదాంతులు. భూతమాత్రలే. Elements గాక అతిసూక్ష్మమైన పదార్థమేదైనా అణువే. Smallest Particle. అన్నిటికన్నా సూక్ష్మమైనది నిరాకారమైన ఆత్మచైతన్యం గనుక దాన్ని కూడా వేదాంతులణువని పేర్కొంటారు. ఏ షోణురాత్మా.

అణోరణీయాన్‌ : అణువుకంటే అణువైనది ఆత్మస్వరూపం. The subtlest. నిరాకారం గనుక అణువుతో కూడా పోల్చకూడదు. అణువు ఎంత సూక్ష్మమైనా నిరాకారమైనా అది మన జ్ఞానానికి విషయం Object. ఆత్మ విషయం కాదు. విషయి Subject. అందుకే దానికన్నా సూక్ష్మమని చెప్పటం.

అణువాద : పరమాణువే ప్రపంచ సృష్టికి కారణం. ఈశ్వరుడు కాదనే సిద్ధాంతం Atomic Theory. దీనికి మూలపురుషుడు కణాదుడు. వైశేషిక మతమని పేర్కొంటారు ఈ వాదాన్ని. వైశేషికులది ఆరంభవాదం. కార్యమంతకు ముందు లేదు. అది అప్పుడసత్తు. అదే కారక వ్యాపారానంతరం కార్యరూపంగా ఆరంభమయింది అని వీరి మతం. దీనినే అణువాదమనీ అసత్కార్యవాదమనీ ఆరంభ వాదమనీ అనేక సంజ్ఞలతో వ్యవహరిస్తారు.

అణిమా : అణుభావం-అణువయిపోవటం. అష్టసిద్ధులలో ఇది ఒక సిద్ధి కూడా. The power of becoming very subtle. పోతే ఆత్మచైతన్యమని కూడా అర్థమే. య ఏషో -ణిమా అని శాస్త్రం. మేము వర్ణించిన అణిమ ఏదున్నదో అదే సద్రూపమైన ఆత్మచైతన్యం.

అతః : అథ అతః బ్రహ్మజిజ్ఞాసా. అతః అంటే హేత్వర్థం. ఇహపరాలు రెండూ నశించేవి గనుక అని హేతువును చెబుతుందీ శబ్దం. Because of the fuility of all matter.

అత్తా : అత్తృ అనే దాని ప్రథమైక వచనాంత రూపం. Eater తినేవాడని అక్షరార్థం. Literal meaning. అత్తాచరాచర గ్రహణాత్‌. చరాచర ప్రపంచాన్ని భక్షించేవాడు గనుక పరమాత్మకు అత్త అని పేరు. భక్షించటమంటే సంహరించటం. తన లోపలికి తీసుకొని తన స్వరూపంగా చేసుకోవటమని అర్థం. జీవుడికి కూడా అత్త అనే పేరు. పిప్పలం స్వాద్వత్తి - వీడుకూడా తాను చేసిన కర్మఫలాన్ని తాను భక్షిస్తాడు అంటే అనుభవిస్తాడు.

అతర్క్య : తర్కించరానిది. ఊహించరానిది. ఆత్మతత్త్వం. అతర్క్య మణు ప్రమాణమని శాస్త్రం.

అతంత్ర : తంత్రమంటే ఇక్కడ ఆవశ్యకమైనది Essential. అతంత్రమంటే అనావశ్యకం, అవసరం లేనిదని భావం.

అతద్గుణ సంవిజ్ఞాన : ఏది మొదట చెప్పారో అది వదిలేయకుండా దాని గుణంతో కూడా పట్టుకొంటే తద్గుణ సంవిజ్ఞానం. లంబకర్ణ అన్నప్పుడు కర్ణద్వయంతో సహా పట్టుకోవాలి మేకను. చిత్రగు అన్నప్పుడు రంగు రంగుల ఆవులను వదిలేసి వాటిని కాచే ఆలకాపరిని గ్రహించాలి. దీనికి అతద్గుణమని పేరు. ఇందులో మొదటిది విశిష్టాద్వైతానికైతే, రెండవది అద్వైతానికి సరిపోతుంది. నిర్గుణంగా గుర్తించాలి పరమాత్మనని అద్వైతుల సిద్ధాంతం.

అత్యయ : దాటిపోవటం. కడచి పోవటం. Passing.

అతీత : కడచిపోయినది. Past.

అత్యంత : అంతమంటే చివర-హద్దు. అది లేనిది అత్యంతం. Limit less End less. అపరిమితమని కూడా చెప్పవచ్చు. శాశ్వతమనీ అర్థమే.

అత్యాంతాభావ : ఒక పదార్థముండటానికి భావమని Presence లేకపోవటాని కభావమని Absence పేరు. అభావమనేది నాలుగు విధాలు. అందులో ఇది నాలుగవది. ఒక వస్తువు మూడు కాలాలలోనూ లేకుంటే దాని కత్యంతాభావమని పేరు. కుందేటి కొమ్ము, గొడ్రాలి బిడ్డ ఇలాంటివన్నీ ఉదాహరణలు.

అతీంద్రియ : ఇంద్రియాలకు గోచరం కానిది Incomprehensible ఆత్మ స్వరూపం.

అతిగ్రహ : గ్రహమూ, అతిగ్రహమని ఇవి జంటపదాలు. గ్రహించే ఇంద్రియం గ్రహమైతే దానిచేత గ్రహించబడే విషయ మతిగ్రహం. ఉదాహరణకు చక్షుస్సు గ్రహం. దానికి గోచరించే రూపమతిగ్రహం.

అతిచార : హద్దుమీరటం. Transgression.

అతిచ్ఛంద : ఛందమంటే కామం, కోరిక. అది దాటిపోయినది అతి చ్ఛందం. నిష్కామమైన ఆత్మస్వరూపం.

అతిదేశ : ఒక దానికి చెప్పిన లక్షణం మరి ఒకదానికి కూడా వర్తిస్తుందని సూచిస్తే దాని కతిదేశమని Attribution, ఆకాశమెలా సృష్టి అయిందో అలాగే వాయువు కూడా నంటారు బాదరాయణులు. ఇలాంటి దాని కతిదేశమని పరిభాష.

అతిపాత : ఒక లక్షణం దాని పరిధి దాటి ప్రసరించటం

అతిప్రసంగ/అతిప్రసక్తి : అతిపాతం వంటిదే. వివక్షితమైన విషయాన్నేగాక విషయాంతరాన్ని కూడా అనవసరంగా చెబుతూ బోతే దాని కతిప్రసంగమని పేరు.

అతిప్రశ్న : ప్రశ్నించే విషయం కాకున్నా చాపల్యం కొద్దీ ప్రశ్నించటం. అనుచితమైన అసందర్భమైన ప్రశ్న-గార్గి యాజ్ఞవల్క్యుణ్ణి అలాగే ప్రశ్నించిందట.

అతిరేక/అతిరిక్త : మించిపోవటం. అదనంగా ఉండటం. అలా ఎక్కువగా అధికంగా ఉన్న భావం Additional. కారణ సత్తాకు అతిరిక్తంగా కార్యసత్తా లేదు. కనుక సచ్చిద్రూపమైన ఆత్మకన్నా అతిరిక్తంగా అనాత్మ జగత్తులేదు.

అతివర్ణాశ్రమీ : వర్ణాశ్రమాలు దాటిపోయినవాడు. వాటితో సంగంలేని సన్న్యాసి. అవధూత.

అతివాహనమ్‌ : మరణించిన తరువాత కర్మిష్ఠుని గాని ఉపాసకునిగాని ఒక లోకం నుంచి మరొక లోకానికి తీసుకుపోవటం. అలా తీసుకుపోయే దేవదూతకు అతివాహికుడని పేరు.

అతివ్యాప్తి : ఒక పదార్థానికి చెప్పిన లక్షణం దానికేగాక మరొక దానికి కూడా వర్తించటం. కొమ్ములున్న జంతువు వృషభమని చెప్పామనుకోండి. అది గేదెకు కూడా వర్తిస్తుంది.

అతివాద : అతీత్య వదనమ్‌ : ఒకదాన్ని మించి మాటాడటం. ప్రాణం వరకు చెప్పి ఆగిపోతే అది వాదం. దాన్నికూడా దాటి ఆత్మతత్త్వం దగ్గరికి వచ్చి వర్ణిస్తే అది అతివాదం.

అతిశయ : అధికము-ఎక్కువ. అదనంగా ఉండటం. కారణం కన్నా కార్యం అన్యం కాకపోయినా కార్యమనిపించుకోటానికందులో ఏదో ఒక అంశంలో అతిశయం ఉండాలంటారు. ఘటమనేది మృత్తికే అయినా గుండ్రని ఆ రూపం మృత్తికకన్నా అతిశయం.

అథ : ఇకమీదట. అథ యోగానుశాసనమ్‌. అనంతరం. అథాతోబ్రహ్మ జిజ్ఞాసా సాధన చతుష్టయ సంపాదనానంతరమే బ్రహ్మజిజ్ఞాస చేయాలని అర్థం.

అదత్క : అ+దత్క-పండ్లు లేనిది. అదత్‌+క - నమిలి వేసేది -పండ్లు లేకున్నా నమలి మ్రింగేది స్త్రీ గోప్యాంగం. అదత్కం లిందు మాభిగామ్‌ - అని ఉపనిషత్తు.

అద్వయ/అద్వైత : ద్వయం కానిది. ద్వైతం కానిది. అంటే రెండన్నదంటూ లేనిది. ఆత్మచైతన్యం. దానికంటే అదనంగా జీవుడు లేడు-జగత్తు లేదు. ఈశ్వరుడులేడు.

అద్వితీయ : అది ఏకమేవా ద్వితీయమ్‌ - ద్వితీయమైన తత్త్వమేలేదు దానికి. సజాతీయం లేదు. విజాతీయం లేదు. స్వగత భేదం కూడా లేదు చివరకు. ఇదే అద్వైతుల సిద్ధాంతం.

అదితి : కశ్యపుని భార్యలలో ఒకతి అనేది సామాన్యంగా చెప్పుకునే అర్థం. పోతే వేదాంతంలో దీనికి రెండర్థాలున్నాయి. ఒకటి దితి కానిది. దితి అంటే ఖండం. ఖండం కాక అఖండమైన భావం అదితి. బాహ్యమైన ఆకాశమైనా కావచ్చు లేదా ఆధ్యాత్మికమైన బ్రహ్మచైతన్యమైనా కావచ్చునది. పోతే అదనం చేసేది అదితి. అంటే అన్నింటినీ కబళించేది తన లోపల ఇముడ్చుకొనేదని అర్థం. ఆ అర్థంలో అదితి అంటే మాయాశక్తి. అదితి అంటే పరమాత్మ. అత్తా చరాచర గ్రహణాత్‌ - అదితి ర్దేవతా మయీ అని శాస్త్రం.

అద్రేశ్య : అదృశ్యమని అర్థం. కళ్ళకు కనపడనిది. పరమాత్మ తత్త్వం.

అదృష్ట : దృష్టం కానిది. కనపడనిది మనం చేసుకొన్న కర్మఫలం. అది మరణం వరకూ ఫలితమివ్వదు. కనపడకుండా మరణానంతరం మనతోపాటు లోకాంతరాలకు జన్మాంతరాలకు వచ్చి అక్కడ దృష్టమై మనకు ఫలితమిస్తుంది. దీనినే అపూర్వమని పేర్కొంటారు మీమాంసకులు. ఆత్మచైతన్యానికి కూడా అదృష్టమని పేరు. అదృష్టమ్‌ నహి దృశ్యతే.

అద్రోహ : ద్రోహం Harm చేయకపోవటం. దైవగుణాలలో ఇది ఒకటి.

అదోష : No fault. No problem. అదేమంత పెద్ద దోషం కాదు. ఆక్షేపించవలసిన విషయం కాదని భావం.

అధర్మ : ధర్మం కానిది. శాస్త్రం నిషేధించిన కర్మ. ధర్మానికి విరుద్ధం. దీనివల్ల ప్రత్యవాయ దోషం లేదా అధఃపతన మేర్పడుతుంది మానవుడికి.

అధరారణి : అగ్నిని తయారుచేసే నెల్లికొయ్యకు అరణి అని పేరు. అందులో పైదాని కుత్తరారణి క్రింది దాని కధరారణి అని సంజ్ఞ. రెండింటినీ కలిపి ఒరపిడి పెడితే అగ్ని ఉదయిస్తుంది. అధర అంటే క్రిందిదని పేరు.

అధః : అధస్తాత్‌ - క్రింద - Below, స ఏవాధస్తాత్‌.

అధ్యక్ష : అధి+అక్ష - పై నుంచి చూచేవాడే Supervisor అని అక్షరార్ధం. దేనితో చేయి కలపకుండా సాక్షిభూతంగా ఉన్నదని Spectator witness అర్థం. ఏదోగాదది నిరుపాధికమైన పరమాత్మ. అది కర్తగాదు భోక్తగాదు సాక్షి. మయాధ్వక్షేణ ప్రకృతి:

అధ్యవసాన / అధ్యవసాయ : నిశ్చయాత్మకమైన జ్ఞానం. ఆత్మజ్ఞాన నిష్ఠ. A strong conviction regarding the supreme self. వ్యవసాయమని కూడా దీనికే నామాంతరం. వ్యవసాయాత్మికా బుద్ధిః. ఇది శ్రవణ మననాల తరువాత కలిగే మూడవ దశ. జ్ఞాన నిష్ఠ.

అధ్యాహార : వాక్యంలో శబ్దమొకటి లోపిస్తే దానివల్ల వాక్యార్థం బాగా బోధపడకుంటే సమకూర్చుకొనే మరొక శబ్దానికి Supply అధ్యాహారమని పేరు. పదాకాంక్షా నివర్తకః అధ్యాహారః

అధ్యాస / అధ్యారోపః : Super imposition. ఒక పదార్ధం మీద మరొక పదార్ధాన్ని తెచ్చి పడవేయటం. అందులో మొదటిది వస్తువు. Substance. రెండవది వస్తువుకాదు. దాని ఆభాస. Appearance. జలంమీద తరంగ బుద్బుదాదులు - సూర్యప్రకాశంమీద జలమూ (Mirage) ఇలాంటిదే. ప్రస్తుత మీ అనాత్మ ప్రపంచ మంతా ఆత్మచైతన్యం మీద అధ్యారోపమయిన దంటారు అద్వైతులు. ఆత్మ అధిష్ఠానమైతే Basis అనాత్మ అధ్యారోపితం. అనాత్మ ఆత్మమీదనే గాదు. మొదట ఆత్మ అనాత్మమీద అయింది. దాని కహంకారమని పేరు. దేహాత్మాభిమానమంటేఇదే. తరువాత మరలా అనాత్మ ఆత్మమీద అయింది. మమకారమని పేరు దీనికి. ఇదంతా వాస్తవంగా Actual జరగలేదు మరలా. మన భావనే Notional అంటారు అద్వైతులు.

అధ్యాత్మ/అధిభూత/అధిదైవ : మనస్సుకూ శరీరానికీ సంబంధించినది అధ్యాత్మ. బాహ్యంగా కనిపించే భౌతిక పదార్థాలకు చెందినది అధిభూత. మనకతీతమైన ప్రకృతి శక్తులకు చెందినది అధిదైవ.

అధ్యాత్మ విద్యా : కేవల చిద్రూపమైన ఆత్మకు సంబంధించినదని కూడా దీనికర్థం. విద్యా అధ్యాత్మ విద్య అంటే ఆత్మజ్ఞానం Philosophy knowledge regarding the self or ultimate reality.

అధికార/అధికృత/అధికారీ : ఒక విషయాన్ని చర్చిస్తున్న ఘట్టం. Topic. ఒక విషయాన్ని అర్ధం చేసుకోటానికి లేదా సాధించటానికి కావలసిన యోగ్యత Competancy. అది రెండు భాగాలు. ఒకటి సామర్థ్యం-మరొకటి అర్థిత్వం-The equipment and inquisitiveness. మొదటిది మానవుడి శరీర నిర్మాణం. రెండవది దాని నాలంబనం చేసుకొని సాధించే ఇచ్ఛ - ప్రయత్నం. రెండూ ఒనగూడినప్పుడే ఫలసిద్ధి. ఇవి రెండూ ఉన్నవాడధికారి. competent person వాడే అధికృతుడు Admitted of the study.

అధికరణ : ఒక విషయాన్ని చర్చించే సందర్భం Discours. ఇందులో ఐదు అంశాలు తప్పక ఉండాలి. విషయం, విశయం, సంగతి, ఆక్షేపం, సమాధానం. అధిష్ఠాన : ఆధారం, ఆస్పదం. Basis. దేనిమీద ఆరోపణ జరుగుతుందో అది. అధిష్ఠానమెప్పుడూ వస్తువే. అంటే సత్యమే. ఆరోపితమే ఆభాస. అదికూడా వస్తువుకు అన్యం కాదు. వస్తువే మరో రూపంలో భాసిస్తే దానికాభాస అని పేరు. వస్తువుగా అది సత్యం - ఆభాసగా అసత్యం.